Amerikan CNN kanalını izleyenler, ekranda sık sık “Breaking News” kuşağını görürler. Bu kavram Türkçeye son haber, son dakika haberi olarak çevriliyor. Son dakika haberin üç tanımından biri şöyle: “Haber merkezine bülten hazırlandıktan sonra ulaşan, toplumu yakından ilgilendiren önemli haber.”

Şener Mete

Breaking News’in yanı sıra televizyonların, işi daha ileri götüren bir kavramları daha var: Late breaking news. Yani en son haber ya da son saniye. Adı değişen Twitter’ın tweetlerinden esinlenerek son haberlere “late” eklenmiş gibi geliyor bana. Her ne kadar flaş haber de dense, ‘scoop’ kavramı da girdi gazeteciliğe. Mikrofonla İletişim ve Medya kitabında, “Gazetecilikte atlatma haber. Haberi başkalarından önce yayınlama” ve “son dakika haberi” olarak geçen Scoop, aynı zamanda bir Hollywood filmi. Woody Allen’ın rol aldığı bu filmden, atlatma haberin yalnızca öbür dünyadan gelebileceğine inandım. Çünkü haber atlattım diye düşünürken, haberi elinde patlayan çok gazeteci geçmiştir bu dünyadan. 

Gazeteci, habercilik yapan kişidir ama haber işiyle uğraşan herkes de gazeteci olduğunu söyler. Bu noktada, gerçek gazeteciler, diğerlerinden ayrışır. Onlar, tarihsel olarak da farklılaşır. Adı, 16. yy.de Venedik parası olan Gazetta’dan gelen gazeteler, öncelikle adıyla daha sonra da haber politikalarıyla birbirinden farklı varlıklardır. Adı Haber olan ilk gazete 1920’li yıllarda Samsun’da yayınlanmış. Daha sonra İlk Haber, Doğru Haber, Yeni Haber, Ayrıntılı Haber, Son Haber gibi haberi tamlayan adlarla ortaya çıkan gazeteler olmuş. Son Haber adı;  Trabzon, Giresun, Edirne, Mersin ve Eskişehir’de çıkan gazetelere de verilmiş. Latest News karşılığı olarak En Son Haber adıyla bir internet gazetesi de yayın hayatına başlamış.

Son 24 saat içinde en son haberler neymiş diye baktığımda, ilgimi çeken bazı haberlerin yazımlarını paylaşmak istiyorum. Çünkü En Son Haber’in künyesinde, çok fazla editör istihdam edildiğini gördüm. Bunca editörün mükemmel haber metinleri ortaya koyması beklenir. Haberin içeriğine girmeden, redakte edilmesi gereken bazı cümleleri değerlendirmek istiyorum.

- “Bunlara ilaveten 50 binden fazla top mermisi ile ilgili ekipmanların satışına da ayrı bir paket olarak onay verildi.” Satış paketinde yalnızca mermiler varsa ekipman sözüne gerek yoktu. Ekipman varsa onların da birkaçı sıralanmalıydı. Ayrıca hem ilâveten hem de ayrı paket kavramları bu cümlede yer almamalıydı. Cümleyi şöyle yazalım: “50 binden fazla top mermisinin satışına da ayrı bir paket olarak onay verildi.”

- “Deprem bölgesindeki köylerde 2 bin 952, şehirlerdeki 174 ayrı alanda bulunan toplam 1900 şantiyede, 160 bin işçi afet konutlarının inşası için aralıksız çalışıyor.” Bir inşaatta aralıksız çalışılıyorsa 24 saat sürekli çalışılıyor demektir. Bu da ancak vardiya ile mümkündür. Aralıksız çalışma haberi doğruysa haber cümlesini de redakte ederek şöyle yazabiliriz: “Afet konutlarının inşası için deprem bölgesindeki köylerde 2 bin 952, şehirlerde ise 174 ayrı alanda kurulan 1900 şantiyede 160 bin işçi, 24 saat çalışıyor.” 

- “Terör örgütü ele başının…” Elebaşı, bitişik yazılır. 

- “Karahan, sıkı parasal duruşlarını desteklemek üzere…” Terimleşmiş kavramları değiştirerek duruş, bakış gibi eklemeler yapmak son derece yanlıştır. Cümle,” Karahan, sıkı para politikasını desteklemek üzere…” diye devam etmelidir.

- “Türkiye için tarihî toplantılardan bir tanesi.” Bu cümle bir makalenin girişi. Her şeyin tanesi olur, ancak insanlar için tane veya adet kullanılmaz. Toplantılar da insanların katılımıyla yapıldığından, tane sıfatıyla sayılmaz. “Türkiye için tarihî toplantılardan biri” yazmak gerekir. 

- “Türkiye, 6 Şubat 2023 yılında…” Yıl ile tarih kavramları basında sıkça karıştırılır. Yılın yazımında, yalnızca rakamlar olmalıdır. 6 Şubat 2023 ise ya tarihtir ya da gündür.  Cümle şöyle başlamalıydı: “Türkiye, 6 Şubat 2023 günü…”

- “Geçtiğimiz hafta çardakta yaşayanların yıkım çalışmalarını engellemek amacıyla gösterdikleri mücadeleye karşı, bu kez çok sayıda çevik kuvvet ekipleri alanda yerini aldı.” Bu haber cümlesinde iki yanlış yapılmış. Birincisi, mücadele gösterilmez, yapılır veya verilir. İkincisi çoğul bir tamlamanın tamlananı çoğul yazılmaz. Çok sayıda gruplar ne kadar yanlışsa çok sayıda çevik ekipler de çok sayıda çevik kuvvet ekipleri de o kadar yanlıştır. Cümleyi düzeltelim: “Geçtiğimiz hafta çardakta yaşayanların yıkım çalışmalarını engellemek amacıyla yaptığı mücadeleye karşı, bu kez çok sayıda çevik kuvvet ekibi alanda yer aldı.”

- “O anlar cep telefonu kamerasına anbean yansıdı.” Bu cümle bazen haberlerde geçen, “saniye saniye görüntülendi” gibi gereksiz bir anlatım biçiminin başka bir türü olmuş. Haberde, gereksiz kelime kullanılmamalıdır. Bütün kameralar, saniye saniye ya da anbean görüntü alır. “O anlar cep telefonu kamerasına yansıdı” veya “O anlar cep telefonuyla görüntülendi” demek yeterlidir.

- “yapılan açıklamaya göre, yıkımın ardından bölgede yaşayanlara eşyalarını toplaması için bu hafta izin verilecek ve önümüzdeki hafta belediye ekipleri tarafından alanın tamamen temizleneceği kaydedildi.” İki fiilli bu cümle ya ikiye bölünmeliydi ya da ilk fiilin eki, bitiş fiiline denk olmalıydı: “…yıkımın ardından bölgede yaşayanlara eşyalarını toplaması için bu hafta izin verileceği ve önümüzdeki hafta belediye ekipleri tarafından alanın tamamen temizleneceği kaydedildi.”

- “Filistinliler, bir yılı aşkın süredir İsrail bombardımanları altında yaşamını sürdürmeye çalışırken bir yandanda açlık ile mücadele ediyor.”  Bu cümledeki “bir yandan” zarfına bitişik yazılan “da”, ek değildir, edattır. Dolayısıyla “da” ayrı yazılır. “bir yandan da” biçiminde yazmak gerekir.  

- “Sınır kapılarının kapalı tutulması ve sınırlı sayıda yardım girişine izin verilmesi nedenlerinden dolayı Filistinliler, gıdaya erişimde zorluklar yaşıyor.” Cümledeki dolayı zarfı veya neden kelimesi kaldırılırsa cümlenin anlamı bozulmaz. Cümleyi iki türlü kurgulayabiliriz: “Sınır kapılarının kapalı tutulması ve sınırlı sayıda yardım girişine izin verilmesi nedenleriyle Filistinliler, gıdaya erişimde zorluk yaşıyor.” “Sınır kapılarının kapalı tutulması ve sınırlı sayıda yardım girişine izin verilmesinden dolayı Filistinliler, gıdaya erişimde zorluk yaşıyor.

- Bir haber cümlesi de şöyle: “Sakarya'nın Erenler ilçesi Yeni Sakarya Caddesi üzerindeki ışıklı kavşakta M.E. idaresindeki tır, dolmuştan indikten sonra araçların arasından yolun karşısına geçmeye çalışan Sevim Çobanoğlu'na (58) çarptıktan sonra altına aldı.” Bu cümleyi aktarırken aklıma bir soru takıldı. “Tır, çarptığı kişiyi altına aldı” mı doğrudur yoksa “kendisine çarpan tırın altında kaldı mı” doğrudur?

- 

İHA
Durumun haber verilmesi üzerine bölgeye sağlık, polis ve itfaiye ekipleri sevk edildi.
Olay yerine gelen itfaiye ekipleri kadını sıkıştığı yerden çıkartarak sağlık ekiplerine teslim etti.
Yapılan ilk müdahale sonrasında kadın, ağır yaralı olarak hastaneye sevk edildi.
Tır sürücüsü ise polis ekipleri tarafından ifadesi alınmak üzere polis merkezine götürüldü.

YAŞANAN KAZA KAMERADA
Kaza anı ise güvenlik kamerasına yansıdı.
Görüntülerde kadının araçların arasında yolun karşısına geçmeye çalışması, tırın çarpması ve altına alması, vatandaşların tır sürücüsünü uyarması ve olay yerine gelmesi yer alıyor.

ACI HABER GELDİ
Araçların arasından yolun karşısına geçmek isterken tırın çarpması neticesinde ağır yaralı olarak hastaneye kaldırılan Sevim Çobanoğlu, yapılan tüm müdahalelere rağmen kurtarılamayarak hayatını kaybetti.
Olaya ilişkin başlatılan inceleme devam ediyor.