“Organ nakli hayat kurtarır” sloganını herkesin ezbere bildiğine eminim. Hemen herkesin, organ bağışı ile ilgili özel günler, alınan güzel bir kurtulan hasta haberi, böbreğini çocuğuna veren bir anne gibi olaylar gündeme geldiğinde sosyal medya beğenileri, paylaşımları, kalpleri, “like”ları havada uçuşurken, gerçekten bu süreçte fayda sağlayabilecek tek unsur olan organ bağışına gelince insanlar nedense tereddütte kalıyor ya da bunu akıl etmiyor. Organ nakli ancak organ varsa hayat kurtarır. Organ yoksa ne “like”lar, ne iyi niyet hiçbir işe yaramıyor ve insanlar tedavi edilebilecek bir hastalık sebebiyle ölüme mahkum oluyor. Ülkemizdeki son durum nedir, bir de ona göz atalım.
Sağlık Bakanlığı verilerine göre 2022 yılı ve Kasım 2023’e kadar toplam 74.704 nakil yapılmış. Bunlardan 52.258’i böbrek, 20.671’i karaciğer, 1.210’u kalp, 198’i pankreas ve 47’si ince barsak nakli olmuş. 2010-2023 yılları arası süreçte ise toplam 37.666 kornea nakli yapılmış. Tabi özellikle karaciğer ve böbrek nakillerinin çoğunlukla canlı donörden (verici) yapıldığını hatırlatmak gerekli. Beyin ölümü gerçekleşmiş, kadavra donörlerden nakil zaten az iken, özellikle COVID-19 pandemisi sonrası belirgin azaldı. Dünyadaki verilere karşılaştırma amaçlı bakacak olursak, Amerika Birleşik Devletleri’nde sadece 2022 yılında toplam 42.800 nakil yapılırken, bunların 25.498’i böbrek nakli imiş. Toplam sayının 14.903’ü ise kadavra donör kaynaklı imiş. Avrupa verilerine bakacak olursak, 2023 yılında toplam 6.816 nakil yapılırken bunun yaklaşık 4000’i böbrek, 575’i kalp ve 550’si akciğer imiş. Yine toplamın 1.331’i canlı donör imiş. Bu rakamlarla karşılaştıracak olursak ülkemizin pek de fena bir yerde olmadığını söylememiz gerekli, ancak yine de yetersiz. Tüm dünyada donör kısıtlılığı mevcut olduğu gibi, ülkemizde de mevcut. Tabi, ülkemizde yabancı hastalara da yüksek oranlarda canlı donörden böbrek nakli yapıldığını da belirtmek gerekli.
Durum bu iken, kalpte yaklaşık 9 ay, akciğerde ise ortalama 4 yıl bekleme süresi olduğunu da söylemek isterim. Yani aslında rakamlar iyi gibi gözükse bile, gayet yetersiz, tüm dünyada olduğu gibi. Ülkemizde Sağlık Bakanlığı verilerine göre organ nakli bekleyen hasta sayısı ise 2023 yılı için 24.449 böbrek, 2.600 karaciğer, 1.422 kalp, 204 akciğer ve 207 pankreas olarak verilmektedir. Organ naklinin, özellikle böbrek, karaciğer (özellikle karaciğer nakli konusunda Malatya İnönü Üniversitesi dünyada örnek gösterilen bir merkezdir) ve kalp için ülkemizde üst düzey yapıldığını biliyoruz. Akciğer nakli, organın ve naklin özel şartları sebebiyle biraz daha düşük başarı oranlara sahip olmakla beraber son yıllarda ülkemizde çok ciddi yol kat etti. Özellikle kalp ve akciğer için ciddi bir bekleme listesi mevcut. Dolayısıyla bu bekleme sürecinde hastaların bazıları maalesef kaybediliyor. Bunu önlemenin tek bir yolu var o da organ bağışı. Bu durumun kolayca anlaşılabilmesi için rakamlarla telaffuz etmek daha mantıklı. Şöyle ki, kalp nakli olması gereken bir hasta, uygun şartlarda kalp nakli olursa, nakil olmadığında bir yıl içinde ölecekken, nakil olursa %70 ihtimalle 5 yıl sonra hala yaşıyor olacak, %50 ihtimalle 10 yıl sonra hala yaşıyor olacak. Dolayısıyla siz sadece organ bağışı sayesinde ölecek birini 10 yıl ve daha fazlası bir yaşama kavuşturabilirsiniz. Bu tamamen düz mantık, siz öldüğünüzde (tabi kastım kalp nakli için gerekli şart olan beyin ölümü) kalbiniz ya da diğer organlarınız zaten işinize yaramayacak ki, başka birine 10 yıl ömür bahşetmiş oluyorsunuz, dolayısıyla çekinecek hiçbir durum yok. Bu iş bu kadar basit aslında. Maalesef ülkemizde beyin ölümü gerçekleşenlerde, önceden kendi vermiş olduğu izin ya da kayıtlı bağışçı değilse aile tarafından verilen izin erkeklerde %30,52, kadınlarda ise %26,85. Yani beyin ölümü gerçekleşen hastaların %70’inden ihtiyaç olan organlar temin edilemiyor. Şunu da hatırlatmak isterim ki, dini çekincelerle bağışlamayanlar için Diyanet İşleri Başkanlığı uzun zaman önce uygunluk fetvası da vermiştir.
Organ nasıl bağışlanır, onu da anlatmak isterim. O kadar kolay ki. Sağlık ocağı, il ve ilçe sağlık müdürlükleri, devlet ya da özel hastane organ nakli koordinatörlüklerine başvurarak gönüllük esasına göre tabi, bir form doldurmanız kafidir. Size bir organ bağışçısı kartı veriliyor ve sisteme işleniyor. Bir ya da iki saatinizi alacak bir süreç sayesinde insanların ömrüne ömür katmanız mümkün.
Yapılması gerekenler sadece özel günler, haftalar düzenlemek, güzel haberleri sevgi pıtırcıkları olarak “like”lamak ya da sosyal medyada paylaşmak değil. Yapılması gereken organ nakli bağışçısı olmaktır. Bunu sosyal medyada paylaşmak, yakınlarımıza, arkadaşlarımıza anlatmak ve onları da ikna ederek bağışçı olmalarını sağlamaktır.
Gerekli bilgi ve detaylar için aşağıdaki linkleri de incelemenizi öneririm:
Sağlık Bakanlığı Organ Nakli ve Diyaliz Hizmetleri Dairesi Başkanlığı:
https://shgmorgandb.saglik.gov.tr
Türkiye Organ Nakli Vakfı:
https://www.tonv.org.tr