Ahmet Çağatay Bayraktar
2019’da markette 99 lira olan 5 litrelik zeytinyağı Mart 2024’te bin 500 ile bin 800 lira arasından alıcı buluyor. Artan fiyatlar nedeniyle zeytinyağına erişim zorlaşırken tağşiş ve hileli ürünler tüketicinin sağlığını tehdit ettiği kadar üreticilerin de saf ve doğal ürünü marketlerle buluşturmasını zorlaştırabiliyor. Tağşiş ürünlerin yanında zeytinyağına alternatif olarak satışa sunulan pirina yağları ise yemekten çok zeytinyağlı sabun üretiminde kullanılıyor. Peki piyasada ortaya çıkan pirina yağlarının ve tağşiş ürünlerin üreticiye ekonomik bakımından tüketiciye sağlık bakımından etkileri neler? Konunun uzmanları 24 Saat Gazetesi’ne anlattı.
Tüketicilerin tağşiş edilmiş zeytinyağını anlama imkânı var mı sorusunu yanıtlayan TMMOB Gıda Mühendisleri Odası Yönetim Kurulu Başkanı Yaşar Üzümcü, “Tüketicilerin sadece renk, koku ya da tat gibi özelliklerine bakarak zeytinyağında yapılmış bir tağşişi anlayabilmesi pek mümkün değil. Çünkü gıda sahtekârlığı yapanlar, renk ve aromasını ayırt edilemeyecek kadar zeytinyağına benzer ürünü yapabiliyor. Yağda tağşişin anlaşılmasının en kesin yolu ise laboratuvar analizleri. Her yağın yağ asidi kompozisyonu farklı olduğu için laboratuvarda yapılan analizlerde bu kompozisyonlara bakılarak yağın kaynağı tespit edilebiliyor. Tüketicilerin duyusal olarak farkı tespit edebilmeleri pek de mümkün değil” dedi.
Eski ve bozuk yağ bile satılabiliyor
Zeytinyağında en çok tağşişin kanola, soya, fındık yağı gibi ürünlerden yapıldığını belirten Üzümcü, “Bu yağların aroması ve rengi zeytinyağına oldukça benzer. Fakat sıklıkla rastlanan diğer bir sahtekarlık ise yüksek asitli zeytinyağının satışını sağlamak/kolaylaştırmak için düşük asitli zeytinyağı ile karıştırılmasıdır. Bu ürünlerin de kaliteli zeytinyağı olarak satıldığı görülüyor” şeklinde konuştu. Sahte zeytinyağında insan sağlığını etkileyen diğer bir yöntemi anlatan Üzümcü, “Bazı üreticiler, eski ve bozulmuş zeytinyağlarını taze yağmış gibi satarak tüketicileri kandırmaya çalışırlar. Yine insan tüketimine uygun olmayan yağların bu hilelerde kullanılabileceği de göz önünde bulundurulmalıdır. Bu nedenle bu yağlar, sağlığa zararlı olabilecek kimyasallar içerebilir. Bu durum da en basit şekilde alerjik reaksiyon olarak sağlığı olumsuz etkileyebilir” bilgisini verdi.
Doğal ve organik yazması yeterli değil
Tüketicinin sahte olduğundan şüphelendiği ürünü analiz ettirebilmesi mümkün mü? Üzümcü şu şekilde yanıtladı: “Gıda Mühendisleri Odası'nın herhangi bir laboratuvarı mevcut değil. Bu tip şüpheli gördükleri durumlarda tüketiciler Alo 174 hattı ile Tarım Orman Bakanlığı'na başvurabilir.
Bunun yanı sıra tüketiciler Tarım ve Orman Bakanlığı’nca işletme kayıt belgesi verilmiş, bilinen firmaların ürünlerini tercih etmeli. Açıkta, yol kenarlarında isimsiz, etiketsiz, plastik şişelerde ve üzerinde ‘doğal’, ’organik’ gibi ibareler bulunan ürünler alınmamalı. Ayrıca özellikle zeytinyağı için coğrafi işaretli ürünleri de tercih edebilirler.”
Pirina yağı sağlığa zararlı mı?
Zeytinyağı üretiminin yan ürünü olarak elde edilen ve zeytin sıkıldıktan sonra kalan katı maddeden elde edilen düşük kaliteli bir yağ olan pirina yağı zeytinyağının alternatifi olabilir mi sorusunu yanıtlayan Üzümcü, “Bu yağın zeytinyağına eklenmesi, yağın tadını ve kokusunu bozar. Genel olarak, pirina yağı ölçülü olarak tüketildiğinde güvenli bir yağ. Bazı pirina yağları, üretim sürecinde yeterince saflaştırılmayabilir ve bu da yabancı kimyasal içermelerine neden olabilir. Bu kimyasallar, sağlığa zararlı olabilir. Bu nedenle pirina yağı satın alırken, güvenilir bir markadan ve rafine edilmiş olduğundan emin olmak gerekir.”
“Pirina yağı zeytinyağının yerini tutmaz”
Tağşiş zeytinyağı ve pirina yağlarının üreticileri nasıl etkilediğini anlatan Edremit Körfezi Zeytin ve Zeytinyağı Üreticileri Federasyonu Başkanı Mehmet Semerci, pirina yağının önceden sadece sabun üretiminde kullanıldığını fakat değişen mevzuatla yemeklik olarak da satılmaya başlandığını söyledi. Semerci’nin işaret ettiği 17 Eylül 2017 tarihli Resmi Gazete’de yer alan Türk Gıda Kodeksi Zeytinyağı ve Pirina Yağı Tebliği başlıklı düzenlemeyle hayata geçti. Tebliğe göre yemeklik olarak satışa sunulan pirina yağının standartları da yer alıyor. Pirina yağının üretim sürecini anlatan Semerci, zeytinin preslenmesinden sonra en dipte kalan kısmın pirina yağı olduğunu ve bu yağın işlenmesinde pestisit gibi kimyasallar kullanıldığı için üretiminde oldukça dikkatli olunması gerektiğini söyledi.
Tağşiş ürün yarı fiyatına satılıyor
Edremit Körfezi’nde yer alan Ayvalık, Gömeç, Burhaniye, Havran, Edremit, Küçükkuyu bölgelerinde bile tağşiş edilmiş zeytinyağlarına denk geldiklerini söyleyen Semerci, “Bu bölge zeytinin ana yurdu olduğu için ziyaretçiler de geldiklerinde zeytinyağı mutlaka alır. Fakat bazı kişiler yol kenarında organik adı altında ne olduğu belli olmayan yağları karıştırıp satıyor. Öyle ki berber dükkanlarında ve kahvehanelerde bile zeytinyağı adı altında markasız ne olduğu bilinmeyen ürünler satılıyor. 5 litrelik yağın en az bin 400 lira olması gerekirken tağşiş ürün satanlar 700 liraya satıyor. Elbette kendi zeytinliğinin ürününü satan dürüst yerel üreticiler var ama tüketicinin saf ve uygun fiyatlı zeytinyağı talebini suistimal edenler de azımsanmayacak oranda” dedi.
