Yeraltı suları ve göletler yok ediliyor

Emrullah Tüzün – Van / Bitlis
Tarım sektörünün canlandırılması amacıyla geliştirilen yeni tarım politikalarıyla Van Gölü havzası, yeniden tarım havzasına döndü. Bölgedeki birçok çiftçinin geçim kaynağı olan tarım sayesinde, iç piyasanın da ihtiyacı olan birçok tarımsal ürünün büyük bir kısmı, bölgede üretilenlerden karşılanıyor. Van Gölü havzasında tarımda yaşanan bu olumlu gelişmeler, bölgeye ve bölge halkına ekonomik gelir sağlasa da yeni sorun ve tehlikeleri de beraberinde getiriyor. 
Beklenen oranda yağışın gerçekleşmemesi ve kuraklığın etkisiyle; baraj, göl, gölet gibi kaynaklarda su seviyesi düşüyor. Van Gölü havzasında yer alan tarım havzalarında özellikle son yıllarda sulama amaçlı açılan su kuyularının sayısı her geçen gün artıyor. Bilinçsiz şekilde gelişi güzel açılan kuyular ve sulamadaki suyun bilinçsiz şekilde kullanılması yeraltı su kaynakları ve göletlerini yok olma tehlikesiyle karşı karşıya bırakıyor. Yapılan akademik araştırmalar, bölgede açılan sondajlı su kuyularının bölgedeki birçok göleti neredeyse yarı yarıya küçülttüğünü ortaya çıkarırken, bazı yeraltı su kaynaklarının ise ya kuruduğu ya da yer değiştirmesine neden olduğu saptandı. 
Bünyesindeki birçok su kaynağının kuruduğu Van Gölü havzasında yer alan volkanik set gölündeki tehlike, NASA’nın Landsat uydusu görüntülerine de yansıdı. 2005 yılındaki görüntülerle karşılaştırılan gölün 18 yılda üçte bir oranında küçüldüğü ortaya çıktı. 
Konuyu değerlendiren uzmanlar, çiftçileri bekleyen tehlikeye dikkat çekti. Bitlis Eren Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necmettin Elmastaş, tarımsal sulama amaçlı açılan binlerce sondaj kuyusu suyunun denetimli olarak kullanılması gerektiğine dikkat çekip sulama sularının tasarruflu kullanılması ve ihtiyaç dışındaki su kaynaklarının mutlaka göle akıtılmasının sağlanmasını önerdi. Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi Öğretim Üyesi Mustafa Akkuş, çok sayıda kuş türüne ev sahipliği yapan Arin Gölü’nün üçte bir oranında küçüldüğünün tespit edildiğini, bunun da çok ciddi bir su sorunuyla karşı karşıya olduğumuzu gösterdiğinin altını çizdi. 
Sulama amaçlı açılan sondaj suyu, denetimli kullanılmalı, ihtiyaç dışındaki göle akıtılmalı
Bitlis Eren Üniversitesi Rektörü Prof. Dr. Necmettin Elmastaş, tarımsal sulama amaçlı açılan binlerce sondaj kuyusu suyunun denetimli olarak kullanılması gerektiğini söyledi. Van Göl havzasının bir kuraklaşma dönemine girdiğine dikkat çeken Prof. Dr. Elmastaş, şu değerlendirmede bulundu:
“Bu kuraklaşma yağışların ve mevsimsel değişimler ya da döngüler tamamen insanların elinde olan döngüler değil. Ama insanların doğrudan ya da dolaylı etkileri olabiliyor. Kuraklaşmada su seviyelerinin düşmesinde, alçalmasında ya da kirlenmesinde burada yapılması gerekenler var. Van Gölü havzası, bir kuraklaşma dönemine girmiş bölgedir. Burada yapılması gereken bu ekolojik dengenin bozulmaması adına sulamada kullanılan suların tasarruflu olarak kullanılması, daha fazla ihtiyaç dışındaki su kaynaklarının mutlaka göle akıtılmasının sağlanmasıdır. Yani israf edilmeden kullanılırsa bir nebze de olsa bir miktar daha fazla göl çevredeki kaynak sularıyla beslenmiş olacak. Bu havzadaki insanların tarım yaparken dikkat edilmesi gereken en önemli husus bu. Havzada özellikle Van Gölü’nün kuzeyinde, kuzeybatısında çok ciddi bir tarım alanı var ve son yıllarda sulamalı tarıma geçilmiş durumda. Bazı ilçelerden mesela sadece Ahlat’ta binlerce yeraltı suyu kuyusu açıldı ve burada yeraltı suyu kullanılıyor. Yeraltı suyu kullanılınca da yeraltı suyundaki seviye alçalmaya başladı. Plansız bir şekilde kullandığınızda bu kaçınılmaz oluyor. Onun için belki bir planlamanın yapılması gereğinden fazla suyun çekilmemesi ve yeraltı suyunun eski seviyesinde gölü besleyen kaynakların tekrar devreye girmesi mümkün olacaktır. Bunun yanında Van Gölü’nü besleyen tatlı su kaynaklarının özellikle tarımsal sulama amaçlı açılan binlerce sondaj kuyusu suyunun denetimli olarak kullanılması önem arz etmektedir.” 
Arin Gölü, üçte bir oranında küçüldü, etkin bir su yönetimi yapılmalı
Van Yüzüncü Yıl Üniversitesi (YYÜ) Su Ürünleri Fakültesi Doktor Öğretim Üyesi Mustafa Akkuş ise, Van Gölü havzasındaki Bitlis’in Adilcevaz ilçesinde bulunan ve çok sayıda kuş türüne ev sahipliği yapan Arin Gölü’nün üçte bir oranında küçüldüğünün tespit edildiğini açıkladı. Van Gölü havzası için 2005’i bir kırılma yılı olarak gördüklerini, 2005’te kaydedilen görüntüler ile bu yıl çekilen görüntüleri karşılaştırdıklarında gölün 18 yılda üçte bir oranında küçüldüğüne, gölde su seviyesinin düşmeye devam ettiğine işaret eden Akkuş, şunları söyledi:
“2005’ten sonra her beş yıllık periyotta Arin Gölü, bariz bir şekilde küçüldü. Uydu görüntülerine de yansıdığı gibi gölün alanı giderek daraldı. 2015’ten sonra çekilme hızlı bir seyir alıyor. Son 3 yılda da bir kartopunu yaz mevsiminde güneşin altına koymuşuz gibi gölün hacmi küçülüyor. 2005’te yaklaşık 15 kilometrekarelik yüzey alanına sahip olan göl, 2023’te maalesef yaklaşık 10 kilometrekareye düştü. Yani bu süre zarfında gölün yüzey alanının üçte biri tamamen kayboldu. Van Gölü’ne göre yüzeyi daha küçük olduğu için çekilme çok net görülebiliyor. Arin Gölü’nün dramatik bir şekilde küçülmesi bize bir mesaj veriyor. Artık çok ciddi bir su sorunuyla karşı karşıyayız. Artık havza eskisi kadar yağış almıyor. Etkin bir su yönetimi yapmamız lazım. Yoksa Arin Gölü’nde gördüğümüz bu durum havzadaki bütün su kaynaklarında ve göllerde görülecek. Bu durum bir süre sonra çiftçiye de balıklara da yansıyacak.”