Ahmet Çağatay Bayraktar
Instagram, 58 milyon kullanıcı ile dünyada en çok kullanıcısının bulunduğu Türkiye’de 2 Ağustos’tan beri erişime kapalı. Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumundan (BTK) yapılan açıklamada sosyal medya platformu Instagram’ın arasında "soykırım suçu ve örgütlü işlenmesi," "çocuğa karşı cinsel istismar," "intihara sevk etme," "Atatürk'e hakaret" gibi 20’den fazla maddesi bulunan katalog suçlara uymadığı gerekçesiyle kapatıldığı bildirildi.
5 Ağustos’ta BTK ve Instagram yetkilileri arasında gerçekleştirilen görüşme ise Ulaştırma ve Altyapı Bakanı Abdulkadir Uraloğlu’nun "Net bir şekilde hassasiyetlerimiz belli. Oradaki eksiklikler belli. O eksiklikleri giderdikleri an yani diyelim ki bir saat sonra biz o engeli kaldırmış olacağız" gerekçesiyle sonuçsuz kaldı. Instagram'da, sosyal paylaşımların yanı sıra, platformda açtıkları sayfalar aracılığı ile satış yapan ticari hesaplar da yer alıyor. Bunun yanında birçok marka, Instagram’a özel reklam veriyor, içerik üretiyor. Bu açıdan Instagram büyük bir ekonomik hacmi de barındırıyor. Bu ekonomik büyüklük ise günde 1,9 milyar liraya ulaşıyor.
Erişim engelinin ekonomik boyutu da var
İstanbul Planlama Ajansı (İPA) Başkanı Buğra Gökce, sosyal medya hesabından, Instagram'a erişim engeli getirilmesinin büyükşehirlerin ekonomilerini de etkileyecek boyutta olduğunu engelin maliyetinin günlük 1,9 milyar lira olduğunu açıkladı. "Kamuda Tasarruf Paketi”nin toplam boyutu 100 milyar liraydı" diyen Gökce, "Eğer Instagram sadece 52 gün kapalı kalırsa Türkiye tasarruf paketi kadar zarar edecek. Instagram'a konulan yasak en fazla İstanbul, Ankara, İzmir, Bursa ve Antalya ekonomilerini etkileyecek" ifadelerini kullandı.
Peki Instagram’ın kapalı kalması kullanıcı alışkanlıklarını değiştirir mi? Alternatif platformlara ilgi artar mı yoksa Instagram popülerliğini korumaya devam eder mi? Teknoloji editörü Çağla Üren ve İstanbul Bilgi Üniversitesi İletişim Fakültesi'nden Prof. Dr. Erkan Saka 24 Saat Gazetesi için yanıtladı.
“Yerli Instagram” alternatif olur mu?
Özellikle Instagram'ı ticari amaçlarla kullananlar, Instagram'a erişim açılsa da tekrar kapanabilme ihtimalini göz önünde bulunduracak. Bu durum karşısında ise "yerli Instagram"ın etkili bir alternatif olacağı görüşü gündemde. “Yerli Instagram”ın Instagram’a alternatif olamayacağını söyleyen Teknoloji editörü Çağla Üren, Uzak Doğu ülkelerinin kendi sosyal medya uygulamalarını kullanmasının örnek olamayacağını belirtti:
“Herhangi bir yasak gündeme geldiğinde akıllara ilk olarak Çin örneği geliyor. Fakat Türkiye Batı'ya oldukça entegre bir ülke. Sosyal medya konusunda kendi teknolojimiz yok. Bunun yanında Instagram alternatifi birçok uygulama olsa da kullanım alışkanlıkları ve popülerlik bakımından Instagram’dan vazgeçilmesi yakın zamanda mümkün görünmüyor. Bu durum Batı için de geçerli. Örneğin Elon Musk Twitter’ı satın aldığında Mastodon’a bir göç olacağı konuşuldu fakat beklendiği kadar yoğun olmadı.”
Farklı bir uygulamaya rağbet edilemeyeceğini düşünen İstanbul Bilgi Üniversitesi İletişim Fakültesinden Prof. Dr. Erkan Saka, “Bu durum öncelikle yasağın ne kadar süreceğine bağlı. Fakat Türkiye’nin en çok kullanıcısı olan sosyal medya platformuna erişmek için alternatif yollar deneniyor. Farklı VPN yazılımlarının yanında ‘kendi VPN’ini kendin yap’ çözümlerinin de yaygınlaşmaya başladığını gördük” dedi.
Dünyada en yaygın kullanılan para transfer platformu PayPal’ın 2016’da yasaklanmasını hatırlatan Saka, “PayPal o dönem küçük işletmeciler için çok önemli bir ödeme platformuydu. Dünyada da en çok kullanılan ödeme araçlarından birisi olmasına rağmen PayPal gidince başka yöntemler bulundu. Bu tür engellere alışık olan Türkiye için de yeni formüllerin bulunması mümkün” yorumunda bulundu.
"Algoritmalar 'Filistin' kelimesini 'terörist' olarak çeviriyor"
Erişim engeli öncesi İletişim Başkanı Fahrettin Altun, 31 Temmuz tarihli paylaşımında Instagram’ın Hamas Siyasi Büro Şefi Heniye’nin fotoğraflarını içeren paylaşımları kaldırması üzerine platformu kınayan mesajında "Heniye'nin şehadeti dolayısıyla insanların taziye mesajı yayınlamasını herhangi bir gerekçe göstermeden engelleyen sosyal medya platformu Instagram'ı da şiddetle kınıyorum. Bu çok açık ve net bir sansür girişimidir” ifadesini kullanmıştı.
Instagram’ın uyguladığı sansür propaganda amaçlı paylaşımların yanında haberlerin paylaşılmasını da engelliyor. Bu durumu gazetecilik pratikleri açısından değerlendiren Çağla Üren, “Taliban’ın Afganistan’da idareyi aldığı dönemde yaptığım haberlerde, olaya ilişkin fotoğraflar kullansak da Meta tarafından gönderilerin sınırlandığını görmüştük. Bu durumlarda Meta da olsa X de olsa sansürü algoritmalara havale ediyor. Öyle ki algoritmalar “Filistin” kelimesini “terörist” olarak çeviriyor. Bu durum sadece gazetecileri değil, dünyaca ünlü isimleri de etkiliyor” dedi.
Prof. Dr. Erkan Saka ise Meta’nın algoritmaları kontrol ederek haber ve propaganda amaçlı paylaşımları ayırt edebilme potansiyeline sahip olduğunu belirterek şunları söyledi:
“Örneğin Instagram, politikası gereği nü sanat eserlerini, heykelleri de otomatik olarak engelliyordu. Genel eleştiriler üzerine algoritmalarda düzenlemeye gittiler. Fakat aynı durumun Orta Doğu’daki gruplar için haber için bile olsa uygulanması zor görünüyor. Çünkü Meta’nın merkezi ABD’de Hamas gibi gruplar doğrudan terör listesinde yer alıyor. İsrail’in baskısını da unutmamak gerekiyor.”
Özgür yazılım içeren platformlara yönelmek mümkün
Saka Instagram, X gibi sosyal medya platformlarının bir kişi veya ticari bir kuruma ait olmasının keyfi sansür uygulamalarına daha açık olmasına neden olduğunu söyleyerek birçok farklı alternatifin bulunduğuna işaret etti:
“Bu tür tek merkezden yönetilen platformlarda başka sansürlerin veya algoritmaların ticari amaçla kullanımı devam edecektir. Fakat Avrupa’da da kullanılan birçok alternatif paylaşım platformu özgür yazılım içeriyor, doğrudan bilgi edinmek isteyen kullanıcılara net bir akış sunuyor. Örneğin Mastodon bir vakıf tarafından yönetiliyor ve ticari bir yapıya sahip olmaması burayı daha özgür bir ortam haline getiriyor.”
