Türkiye siyasetinin kadın manzarası: Yüzde yüz eşitsizlik

Bakanlar Yumaklı ve Kacır, Şanlıurfa GAP Hassas Tarım 2. Faz Tanıtım Töreni'ne katıldı

Rahime Tekin / Hakkâri
Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) açıkladığı güncel verilere göre, ülke nüfusunun yüzde 49,9’u kadınlardan oluşuyor. Bu nedenle toplumun her alanında kadın temsiliyetinin en az yüzde elli olması beklenebilir. Peki, Türkiye siyasetinde kadın temsiliyeti bu orana yakın mı? 
31 Mart’ta yapılacak yerel seçimlere sayılı günler kala, Türkiye siyasetindeki kadın görünürlüğünü araştırdık. 24 Haziran 2018 ve 14 Mayıs 2023 tarihlerinde yapılan 27. – 28. Dönem Milletvekilliği seçimleri ile 30 Mart 2014 ve 31 Mart 2019 tarihlerinde yapılan yerel seçim sonuçlarını inceledik. Söz konusu dört seçimin sonucunda kazanan 3203 kişinin (1200 milletvekili, 2003 belediye başkanı) seçildikleri bölgelere ve seçildikleri partilere göre cinsiyet tablosu oluşturduk. İstatistiği sadece seçilenlerden oluşturduk; eğer aday listelerinin tümünü hesaba dâhil etseydik sonuçlar yanıltıcı olurdu. Çünkü birçok kadın, asla seçilemeyeceği yerlerden aday gösterilmişti. Aynı şekilde her seçilmişi, sonradan partisini değiştirmiş olsa bile seçildiği partiden istatistiğe dâhil ettik. 
Seçilmiş 600 milletvekilinden sadece 118’i kadın
Haziran 2018 seçimlerinde (27.dönem) 104 kadın milletvekili seçildi. Kadın milletvekillerinden 36’sı Marmara Bölgesi’nden seçilirken, İç Anadolu Bölgesi’nde bu sayı 16’yı buldu. Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 14, Akdeniz Bölgesi’nde 12, Ege Bölgesi’nde 10, Doğu Anadolu Bölgesi’nde 9 ve Karadeniz Bölgesi’nde 7 kadın milletvekili seçildi.
14 Mayıs 2023 seçimlerinde (28.dönem) ise kadın sayısı 118’e yükseldi. Marmara Bölgesi’nden seçilen milletvekillerinin 36’sı kadın adaylardandı. Ege Bölgesi’nde 15, Akdeniz Bölgesi’nde 16, İç Anadolu Bölgesi’nde 18, Karadeniz Bölgesi’nde 6, Doğu Anadolu Bölgesi’nde 13, Güneydoğu Anadolu Bölgesi’nde 14 kadın milletvekili seçildi. Beş yılın ardından kadın milletvekillerinin sayısı sadece 14 artmış oldu.
En yüksek kadın oranı Yeşil Sol Parti’de
Haziran 2018 seçimlerinde 600 milletvekilinden 104’ü (yüzde 17,3) kadınlardan oluşuyordu. Halkların Demokratik Partisi listelerinden seçilen milletvekillerinin yüzde 40,3’ü kadındı. Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) yüzde 18,3 ile ikinci sırada yer alırken Cumhuriyet Halk Partisi’nde (CHP) bu oran yüzde 11,6’yı buldu. Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) ve İyi Parti sırasıyla yüzde 8,2 ve yüzde 4,7 ile lisenin en sonlarında yer aldı.
Beş yılın ardından gerçekleştirilen Mayıs 2023 seçimlerinde sıralama büyük ölçüde değişmezken oranlarda küçük değişiklikler oldu. Emek ve Özgürlük İttifakı ile seçime giren Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi’nin (DEM Parti) seçilen tüm milletvekillerinden yüzde 47,5’i kadınlardan oluştu. Türkiye İşçi Partisi yüzde 25 ile (seçilen dört milletvekilinden biri kadın) ikinci sırada yer aldı. Üçüncü sırada yüzde 18,7 ile AK Parti yer alırken CHP yüzde 17,8 ile dördüncü parti oldu. İyi Parti bu seçimde kadın oranını yaklaşık 5 puan arttırarak yüzde 9,3’ü buldu. MHP yüzde 8 ile son sırada kaldı.
10 yılda seçilen belediye başkanlarının yüzde 96’sı erkek
Son iki yerel seçim sonuçları bize daha vahim bir tablo gösteriyor. Seçilen kadın belediye başkanlarının oranı, milletvekili seçimlerindeki orandan bile daha düşük seviyede. 30 Mart 2014’te yapılan seçimlerde Türkiye il ve ilçelerinden seçilen 1000 belediye başkanından sadece 36’sı kadındı. Tarih 2019 Mart’ını gösterdiğinde sonuç pek değişmedi; 1003 belediye, 43 kadın başkan… Akdeniz Bölgesi’nde her iki seçimde de hiçbir il ve ilçede kadın belediye başkanına rastlanmıyor. Kadın belediye başkanı sayısının en yüksek olduğu bölgeler Güneydoğu Anadolu ve Doğu Anadolu bölgeleri olurken Ege Bölgesi üçüncü sırada yer aldı. Marmara, Karadeniz ve İç Anadolu’da ise seçilmiş kadın başkan neredeyse hiç yok. 
İktidar partisi belediye başkanlarının yüzde 1’i kadın
Ülkede en fazla belediyeye sahip olan AK Parti’nin, 2014 seçimlerinde kazandığı 628 belediyeden 7’sinde seçilen başkanlar kadınlardan oluşuyor. 2019 seçimlerinde ise 557 belediyeden 6’sında kadın başkanlar seçildi. Her iki seçimde de AK Partili kadınların oranı yüzde 1,1 oldu. 2014 seçimlerinde CHP’li 173 belediye başkanından 6’sı kadındı. 2019 seçimlerinde ise kazandığı 200 belediyeden 10’unu kadınlar yönetti. Diğer bir deyişle 2014 seçimlerinde kadın oranı yüzde 3,5 iken 2019 seçimlerinde yüzde 5’e yükseldi. Kadın belediye başkanı oranının en yüksek olduğu parti ise Barış ve Demokrasi Partisi oldu. 2014 seçimlerinde kazandığı 77 belediyeden 23’ünde resmi olarak kadınlar seçildi. Yüzde 29,9’a denk gelen bu oran 2019 seçimlerinde Halkların Demokrasi Partisi (HDP) ile yüzde 47,2’ye yükseldi. 2019 seçimlerinde de sadece Doğu ve Güneydoğu Anadolu bölgelerinde belediye kazanan HDP’nin 53 seçilmiş belediye başkanının 25’i kadındı. Yasal olarak karşılığı olmamasına rağmen her iki seçimde de BDP ve HDP eş başkanlık sistemini uygulayarak her ilde bir kadın ve bir erkek aday gösterdi. 2019 seçimlerine bağımsız olarak giren 2 kadın da belediye başkanı seçildi.  
20 kadın belediye başkanının yerine erkek kayyımlar atandı
2019 seçimlerinin ardından HDP’li 6 belediye başkanına mazbata verilmedi ve bu başkanlardan 2’si kadındı. Yerlerine seçilen –en yüksek oyu alan- ikinci partinin belediye başkanlarının tamamı erkekti. İçişler Bakanlığı’nın kararıyla 3’ü büyükşehir, 5’i il ve 33’ü ilçe olmak üzere toplam 41 HDP belediyesine kayyım atandı. Bu belediyelerden 20’sini resmi olarak kadınlar yönetiyordu. Atanan kayyımların da tamamı erkekti.
(Veriler her adayın seçildiği partiye göre alınmıştır. Seçildikten sonra yapılan parti değişiklikleri, görevden almalar, verilmeyen mazbatalar ve atanan kayyımlar istatistiklere dâhil edilmemiştir. Belde belediyeleri verilere eklenmemiştir.)