Ahmet Çağatay Bayraktar
ABD’de Oyuncu Jonathan Fox’un öncülüğünde 1970’li yıllarda ilk gösterimleri başlayan playback tiyatro alışılagelen tiyatrodan farklı olarak seyircileri de oyunun içine dahil ediyor. Seçilen belli konular üzerinden seyircilerin geçmişte yaşadıklarını anlattığı playback tiyatroda, oyuncular anlatılanları sahnede canlandırıyor. Kolektif bir tiyatro türü olan playback tiyatronun Türkiye’deki geçmişi ise 2000’li yılların başına dayanıyor. Bir kondüktörün yönlendirdiği oyunculara eşlik eden bir veya iki müzisyen. Tüm oyuncular, sadece sandalyelerin yer aldığı bir sahnede, sade kıyafetleriyle rollerini yapıyor. Seyircilerin duygularını kolay tanımlamasını sağlamak için farklı renklerden oluşan kumaşlar kullanılıyor ve kondüktör oyuncular ve seyirciler arasında bir köprü görevini görüyor. Seyirciler oyunda aynı zamanda senarist görevi üstleniyor. Büyükşehirlerde hızla gelişen ve oyunculuğa farklı bir bakış sunmak isteyen sanatçıların yer aldığı, seyircilerin birebir oyunun içinde olduğu playback tiyatronun İstanbul, Ankara ve İzmir’deki öncüleri 24 Saat’e anlattı.
Anatolia Playback, gösterilerini Ankara'nın farklı mekanlarında düzenliyor
Toplum için sanat anlayışı mevcut
Ankara merkezli Anatolia Playback Tiyatro'nun Genel Sanat Yönetmeni Dr. Salih Karaaslan, Gazi Üniversitesi Makine Mühendisliği bölümünde öğretim üyesi olarak görev yapıyor. Ortaokuldan itibaren tiyatro ile ilgilenen ve tiyatro ile “profesyonel” bir ilişkisi olduğunu söyleyen Karaaslan, playback tiyatro ile tanışmasını şu şekilde anlattı: “Neredeyse eğitim hayatımın tümü; özellikle üniversite tiyatro ile iç içeydi. Üniversite döneminde deneysel rejiler, dekorlar denedim, farklı tiyatro topluluklarını yönettim. 2008’de ise playback tiyatro ile tanışmamla bu türe eğildim.”
Playback tiyatro ile ilgilenmesinin temel noktasının “toplum için sanat” görüşü olduğunu belirten Karaaslan, “Sanatın toplum ile sürekli bir alışveriş için olması gerektiğini düşünüyorum. Toplumun sorunlarından beslenmesi sanatın önemli bir işlevi. Ve playback tiyatro da izleyicilerin duygu ve düşüncelerini barındırmasıyla toplumun bir iz düşümü niteliğinde” diye konuştu.
Seyircileri yargılamadan oyuna dahil ediyor
2008’de Dario Fo’nun bir oyununa hazırlık sürecinde Fransa’dan gelen bir arkadaşı aracılığıyla playback tiyatro ile tanıştığını söyleyen Karaaslan, bu türe hazırlanmak için iyi oyunculuğun tek başına yeterli olmadığı görüşünde: “Yaklaşık 3-4 aylık özel bir hazırlık süreci var. Bu süreç içinde oyuncu hem içsel bir yolculuk yapıyor hem de empati yeteneğini geliştiriyor. Çünkü oyunlar sırasında seyircilerin anlattıklarını sorgulamadan, yargılamadan, yorumlamadan, bütün yalınlığı ile sahneye taşımak gerekiyor. Elbette bu olgunluğun sağlanabilmesi de kolay değil. Çünkü ego insana destek olduğu kadar başka insanlarla yakınlık kurmasına engel olan bir set halini alabiliyor.”
Seyirci ve oyuncular için sağlıklı iletişim için en fazla 70 kişinin yer alabildiği temsillerin tek amacının izleyicinin anılarını canlandırmak olmadığını belirten Karaaslan, “Bir anıyı canlandırıyoruz ama aynı zamanda diğer seyircilerin tepkilerini de gözlemliyoruz. Bir amacımız da insanlara, birbirleriyle benzer dertlere sahip olduğunu hatırlatmak. Sorunlarımız da mutluluklarımız hangi sınıftan, hangi meslekten olursak olalım birbirine benzer” dedi.
Deniz Sevimli ailesiyle bir performans sırasında
Aile boyu playback tiyatro
Maltepe Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olarak yürüttüğü çalışmalarının yanında playback tiyatro eğitmenliği görevini de üstlenen Deniz Sevimli dünyada ilk ve tek olarak ailece oynadıkları My Family Playback Tiyatro ile İstanbul’da sahne alıyor. 2012 yılında playback tiyatro ile tanıştığını söyleyen Sevimli, 2018’de yurt dışından playback tiyatro okullarından eğitmenlerle eğitimler düzenlediğini söyleyen Sevimli, aldığı psikoloji eğitiminin tiyatro çalışmalarına katkısı olduğunu ekledi: “İnsanları anlama, hikayelerini ortaya çıkarmada psikolojinin bana olumlu etkisi oldu. 11 kişilik ekibimizle birlikte tiyatro çalışmalarının yanında tiyatro ve iklim değişikliği üzerine atölyeler de düzenliyoruz. Playback tiyatroya ilgisi olan ve atölyelere katılmak isteyenler @playbacktheatreturkeyacacademy adresinden bize ulaşabilir.”
“Yaşanmış hikayeleri canlandırmak özel bir duygu”
Üniversitede felsefe okuduğu yıllarda yaratıcı drama ile tanışan Emine Elif Özke, Anatolia Playback topluluğuyla sahne çalışmalarına 2014 yılında başladı. Salih Karaaslan’ın düzenlediği eğitimden sonra tiyatro gösterilerine de çıkan Özke, tiyatroya olan ilgisini şu sözlerle paylaştı: “Benim için tiyatro hep özel bir yere sahip. Fakat playback tiyatro benim için hepsinden de ayrı. Başkası tarafından yazılmış bir oyunu sahnelemekten farklı bir deneyim çünkü. İzleyicilerin yaşadığı bir hikâyeyi sahnelemek çok özel bir duygu. Çünkü iyi veya kötü, izleyici duygularını ve yaşadıklarını anlatıyor ve ben de onu tekrar canlandırıyorum. Toplum tarafından onaylanmayacak olan davranışları da yargılamadan canlandırıyoruz. Ve bunları paylaşmak insan olarak hepimizi birbirine yakınlaştırıyor.”
“Canlandırdığın kişinin seni izlemesi müthiş bir şey”
Makine mühendisi olan Ahmet Seyhan da bir kez katıldığı playback tiyatro gösterisinin ardından oyuncu olmaya karar vererek Salih Karaaslan’a başvurmuş. “Senaryosunu seyircisinden alması” nedeniyle playback’i sıcak bulduğunu belirten Seyhan, “Seyirci, biri tarafından samimi bir şekilde dinlenilme hissini oldukça hoş karşılıyor. Hatalı bir davranış sergileyen kişilere söylenen ‘Kendine bir de dışarıdan bak’ sözü de adeta sahnede gerçekleşiyor. Bu anlamda kendini dışarıdan izleyebilmek de başka birinin deneyim ve hislerini canlandırmak da insana çok şey katıyor. Canlandırdığın kişinin seni izlemesi ise müthiş bir şey” dedi.
Şeniz Turan playback atölyeleri de düzenliyor
“Ben değil biz oluyoruz”
Playback tiyatronun kurucusu Jonathan Fox’un yürüttüğü liderlik sınıfında da eğitim alan Şeniz Turan, İzmir’de playback tiyatronun temsilini üstleniyor. Yaratıcı drama eğitimi alan, yetişkin ve çocuklarla yaratıcı drama çalışmaları üstelenen Turan katıldığı uluslararası bir kongrede playback tiyatro ile tanıştığını anlattı. Az sayıdaki topluluklarla küçük salonlarda gösterimlerini yaptıklarını anlatan Turan, “Playback tiyatronun insan öykülerini merkeze alması, birbirimizi anlama çabası çok değerli. Yaratıcılığa olanak veren bir ortam sunuyor. Bu da bize oyuncu olarak ‘ben’ değil ‘biz’ olma olanağı veriyor" diyerek sözlerini noktaladı.
