Emrah Bakır
Savaş, çatışma ve iç karmaşanın yaşandığı ülke ve bölgelerde özellikle gazetecilik zorlaşırken, basın mensupları ölümle karşı karşıya kalıyor. Medyada görev alan gazeteci ve muhabirler başta olmak üzere yüzlerce serbest çalışan basın mensubu, savaş, yolsuzluk ve insan hakları konusunda haber yapmaya çalışırken kimi zaman, kimliği belirsiz kişi ya da kişilerce öldürüldüler. Basın mensuplarının yaşadıkları zorluk ve tehditlere ışık tutan veriler, endişe verici bir tablo ortaya koyuyor. Savaş, çatışma ve iç karmaşanın yaşandığı ortamlarda öldürülen serbest gazetecilere ilişkin iki bölümlük yazı dizisi hazırladık. Yazı dizimizin birinci bölümünde Orta Doğu, ikinci bölümünde ise Balkanlardan Güney Asya’ya öldürülen serbest gazetecilere ait bilgilere yer veriyoruz.
Son yıllarda, Orta Doğu’da serbest gazetecilerin maruz kaldığı ölüm vakaları ciddi şekilde artmış durumda. Gazeteciler, sadece haber yapma özgürlüklerini savunmak adına değil, aynı zamanda hayatta kalmak için de mücadele ediyorlar.
Uluslararası Sınır Tanımayan Gazeteciler (Reporters Sans Frontières - RSF) Örgütü’nün her yıl düzenli olarak sunduğu raporlarda, 2004 ve 2024 tarihleri arasında dünya çapında toplam 1700’ün üzerinde gazeteci ve medya çalışanı öldürüldüğünü açıkladı. İsrail ve Filistin arasında yaşanan savaşta şu ana kadar yüzlerce gazeteci yaşamını yitirirken buna kayıtlara geçemeyen onlarca serbest basın çalışanı da eklemek gerekiyor. RSF’nin yıllık rapora göre, 2023’ün ilk 11 ayında, mesleklerini icra ederken öldürülen gazeteci sayısı 45 oldu.
Öldürülen serbest gazetecilerin bir kısmını ve öldürülme süreçlerine dair bilgileri derledik.
Suriye savaşında hayatını kaybeden basın emekçileri
Suriye’de öldürülen gazetecilerin büyük çoğunluğu, 2011 yılında başlayan iç savaşında çatışmalı bölgelerde yaşamını yitirdi. İç savaşının başlamasıyla birlikte, çatışma bölgelerindeki gazetecilerin yaşamı büyük risk altına girdi. Bu süreçte hayatını kaybeden serbest gazeteciler ve ölüm anlarına ilişkin bilgiler şöyle:
Abdülkerim el-Ezzo: 20 Aralık 2012’de Suriye ordusu ve isyancılar arasındaki savaşı takip ettiği sırada aldığı ağır yaralar nedeniyle yaşamını yitirdi. El-Ezzo, yerel haber sitelerine Suriye savaşıyla ilgili haberler yaparken aynı zamanda Suriye Medya Merkezi’nin sözcülüğünü de yürütüyordu.
Abdisalan Sheikh Hassan: 18 Aralık 2011’de Suriye’de haber merkezine giderken askeri üniforma giyen bir kişi, gazeteci Hassan’ı başından vurdu. Hassan, meslektaşlarına yakın zamanda cep telefonu aracılığıyla çok sayıda ölüm tehdidi aldığını söylemişti. Yerel gazeteciler, silahlı saldırıdan günler önce Hassan’ın, Meclis Başkanı Şerif Hasan Şeyh Adan’ın destekçileri ve karşıtları arasında şiddet olaylarının yaşandığı Federal Geçiş Parlamentosu’nun gergin bir oturumunu aktardığını bildirmişti.
Ebu Yezen el-Hamui: 26 Aralık 2012’de Suriye ordusuna bağlı olduğuna inanılan bir keskin nişancı tarafından öldürüldü. El-Hamui’i, Hilfaya’daki bir fırına düzenlenen ve en az 90 sivilin ölümüne yol açan hükümet saldırısını belgelemişti.
Ahmed el-Assam: 28 Mayıs 2012’de Suriye’nin Humus kentinde Safsafa mahallesinde güvenlik güçlerinin saldırılarını filme alırken, bir top mermisi muhabirlerin içinde olduğu arabalarına çarpınca öldü. Al-Assam, Humus’taki çatışmaya ilişkin çok sayıda rapor hazırlamıştı; bunların arasında, bölgesel haber kuruluşları tarafından yaygın olarak kullanılan, savaşın yıktığı şehirden insanların kitlesel göçüyle ilgili bir rapor da vardı.
Ali Mahmud Othman: 30 Aralık 2013’te Suriye’de öldürüldü. Humus’un kuşatma altındaki Baba Amr ilçesinde geçici bir medya merkezi işleten Othman, Humus’taki nüfus dairesinden ailesi tarafından 2019’un başlarında alınan bir belgeye göre, hükümet gözetiminde öldü. Gazetecileri Koruma Komitesi’nin (Committee to Protect Journalists - CPJ) incelediği rapor ve Fransa merkezli bir basın özgürlüğü grubu olan Suriye Gazeteciler Derneği’nin açıklaması, belgede ne ölüm nedeni ne de Othman’ın öldüğü yer belirtiliyor.
Anas al-Tarsha: 24 Şubat 2012’de Suriye’nin Humus kentinde öldürüldü. Kuşatma altındaki Humus kentindeki çatışmaları belgeleyen kameraman Al-Tarsha, şehrin Karabiler Bölgesi’ndeki bombardımanı filme alırken havan topu mermisiyle öldürüldü.
Anas al-Dyab: 21 Temmuz 2019’da öldürüldü. Fransa merkezli bir basın özgürlüğü grubu olan Suriye Gazeteciler Derneği’ne göre Al-Dyab, Suriye’nin kuzeybatısındaki İdlib’deki Han Şeyhun şehrine düzenlenen hava saldırısında hayatını kaybetti.
Amjad Anas Aktalati: 4 Şubat 2020 Rusya’nın, İdlib’in güneyindeki Suriye’ye bağlı olan Ariha şehrine düzenlediği hava saldırısında öldürüldü. Muhalefet yanlısı Akıllı Haber Ajansı’nın raporuna göre, hava saldırısında Aktalati ve arkadaşı Fadi el-Rahal’in sığındığı dört katlı bir bina çöktü ve enkazda kaldılar. Rapora göre Suriye Sivil Savunma görevlileri cesetlerini 12 saat boyunca enkazda aradıktan sonra buldu.
Ali Mustafa: 9 Mart 2014’te Kanadalı serbest fotoğrafçı Mustafa, Halep’te art arda düzenlenen bombalı saldırılarda diğer yedi kişiyle birlikte öldürüldü. Mustafa, rejim helikopterinden atılan varil bombasının neden olduğu ilk patlamayı haber yaparken, ikinci bomba patladı.
Amer Diab: 29 Mart 2013’te Suriye’nin Başkenti Şam’da öldürüldü. Diab, Özgür Suriye Ordusu ile Suriye hükümet güçleri arasında Al-Otaiba mahallesindeki çatışmaları haber yaparken hükümet güçleri tarafından vuruldu.
Irak savaşında ölenler…
Irak’ta 2003 yılından beri devam eden kaos nedeniyle gazeteciler için Suriye’den sonra tehlikeli olan bir yer olmaya devam ediyor. 2004-2024 yılları arasında birbirinden farklı birçok gazeteci kurumlarının sunduğu raporlarında 400’ün üzerinde medya çalışanı yaşamını yitirdi. Irak savaşından bu yana çatışmalı bölgelerde haber yaparken yaşamını yitiren serbest gazetecilerin yaşamı şu şekildedir:
Allan Enwiyah: 7 Ocak 2006’da Irak’ın Bağdat kentinde öldürüldü. Amerikalı bağımsız muhabir Jill Carroll’un tercümanı olan Enwiyah, Boston merkezli gazetenin kolluk kuvvetlerine dayandırdığı haberine göre, cesedi daha sonra aynı mahallede kafasına iki kurşun sıkılmış halde bulundu. Kaçırma ve öldürme olayının sorumluluğunu hemen üstlenen olmadı.
Abdülmecid el-Mehmedavi: 5 Mayıs 2006’da Bağdat’ta öldürüldü. Irak’ta, yerel kaynaklara göre sosyal konularda haber yapan El-Mehmedawi, Bağdat’ın merkezinde kimliği belirsiz silahlı kişiler tarafından öldürüldü. Öldürülmesinin nedeni bilinmiyordu. Uluslararası basın kurumları başta olmak üzere ve CPJ gazetecinin ölümüyle ilgili soruşturmalar yapıyor.
Abdülkadir Ahmed: 5 Aralık 2011’de Irak’ta, bir intihar bombacısının patlayıcı içeren bir arabayı Bağdat’ta bir restorana sürmesi sonucu serbest gazeteci öldü. Haberlere ve yerel gazetecilere göre restoran, yerel yetkililer ve gazeteciler tarafından rutin olarak ziyaret ediliyordu.
Abdullah: 22 Ekim 2007’de göreve giderken öldürüldü. Çek Cumhuriyeti’nin Prag kentindeki RFE/RL genel merkezinden Irak’a yayın yapan Radio Free Europe/Radio Liberty’nin Arapça dil hizmeti olan Radio Free Irak’ta çalışan Abdullah, Irak Çevre Bakanlığı’nda planlanan bir göreve giderken öldürdü. Muhabirin şu ana kadar sadece ismi biliniyor
Alaa Edward Butros: 24 Kasım 2013’te kimliği belirsiz kişilerce Musul’da evinin yakınlarında öldürüldü. Ölmeden önce defalarca tehdit edildi. Haberlerde ayrıca Butros’un Hıristiyan olduğu ve bunun da cinayetinde rol oynayabileceği belirtildi. Haberlere göre, Irak’taki Hıristiyanlar ve Hıristiyan gazeteciler son yıllarda militan gruplar tarafından hedef alındı ve bu da birçok kişinin ülkeden kaçmasına yol açtı.
Ahmed Muhana al-Lamia: 6 Aralık 2019’da kimliği belirsiz bir kişi, Bağdat’ın El-Khilani Meydanı’ndaki protestoları izlerken fotoğrafçıyı sırtından vurdu. Belli bir süre sonra Al- Lamia, yaşamını yitirdi. Popüler Seferberlik Birimleri’nin açıklamasına göre Al-Lami daha önce Irak hükümetinin 2015 ile 2017 yılları arasında militan grup İslam Devleti’nin elinde bulunan toprakların kontrolünü yeniden ele geçirmeye yönelik askeri harekâtını haber yapmıştı. Ekim ayında patlak verdiğinden beri Bağdat’taki protestoları takip ediyor ve fotoğraflarını sosyal medyada paylaşıyordu. CPJ’in Facebook sayfasında yaptığı incelemeye göre gönderileri düzenli olarak binlerce beğeni ve yorum alıyordu. Al- Lamia tanınan bir gazeteci ve aynı zamanda hak odaklı bir şekilde mesleğini sürdürüyordu.
Diğer Orta Doğu ülkelerindeki gazeteci ölümleri…
Afganistan ve Pakistan’da gazeteciler hükümetin tehdidi altında olmaya devam ediyor. Gazeteciler askeri ve istihbarat sonucu suikastla yaşamını yitiriyor.
Karın Kabuğu: 18 Şubat 2011’de Pakistan’ın Belucistan eyaletinin Turbat bölgesinde bir motosikletle kaçmadan önce dört kez vuruldu ve olay yerinde öldü. Kabuğu, aynı zamanda geniş bölge için daha fazla bağımsızlık ve Pakistan yönetiminden nihai bir kopuş arayışında olan Beluc ayrılıkçı hareketinde de aktivistti. Hükümetin askeri ve istihbarat operasyonları sıklıkla aktivistleri hedef alıyor ve birçok Beluci gazeteci, siyasi aktivizm ile gazetecilik arasındaki çizgide yer almıştı.
Ahmed Ismail Hassan: 31 Mart 2012’de yerel gazeteci ve haberlere göre, Bahreynli kameraman, başkent Manama’nın güneybatısındaki bir köy olan Salmabad’da reform yanlısı bir protestoyu filme aldıktan sonra vuruldu. Haberlerde, protestonun çevik kuvvet polisi tarafından göz yaşartıcı gaz ve plastik mermilerle dağıtılmasının ardından, Toyota Land Cruiser’daki kimliği belirsiz saldırganların protestoculara gerçek mühimmatla ateş etmeye başladığı belirtildi. Raporlarda, vurulanlar arasında yer alan Hasan’ın o sabahın ilerleyen saatlerinde hastanede öldüğü belirtildi.
Ajmal Naqshbandi: 8 Nisan 2007’de Afganistan’ın Helmand eyaletinde öldürüldü. Taliban savaşçıları, Afgan hükümetinin gazetecinin serbest bırakılması karşılığında hapisteki Taliban liderlerinin serbest bırakılması taleplerini reddetmesinin ardından Helmand eyaletinin Garmsir ilçesinde muhabir Nakşibendi’nin kafasını kesti.
Anton Hammerl: 5 Nisan 2011’de Libya’nın doğusundaki Brega yakınlarında hükümet güçleri tarafından vurularak öldürüldü. Güney Afrika ve Avusturya kökenli 41 yaşındaki fotoğrafçı Hammerl, onunla birlikte seyahat eden üç gazeteci, 18 Mayıs’a kadar Libya yetkilileri tarafından gözaltına alınmıştı. Sonra, Hammerl’ın öldüğü duyuruldu.
Almigdad Mojalli: Amerika’nın Sesi için görevdeyken 17 Ocak 2016 sabahı başkent Sana’nın dışında Suudi liderliğindeki koalisyonun hava saldırısında öldürüldü.
Abdülkerim el- Khaiwani: 18 Mart 2015’te, yerel ve uluslararası haber kaynaklarının bildirdiğine göre, iki silahlı kişi, Yemen’in Başkenti Sana’daki evinin önünde vurarak öldürdü. Ödüllü gazeteci ve politikacı El-Khaiwani, genellikle hükümetin yanlış politikalarını yazılarıyla sık sık eleştirirdi. El- Khaiwani, aynı zamanda röportajlar ve yazdığı makalelerden dolayı defalarca saldırıya uğramış ve altı yıl hapis cezasına çarptırılmıştı. 2008’de El-Khaiwani, Uluslararası Af Örgütü’nün Tehdit Altındaki İnsan Hakları Gazeteciliği Özel Ödülü’ne layık görüldü.