Norveç ve Danimarka’da “basın özgürlüğü” nasıl uygulanıyor?

Yıldız Yazıcıoğlu Gazeteciler Cemiyeti, Norveç Büyükelçiliği’nin maddi desteğiyle yürütülen 9. Köy Haber Merkezi Projesi kapsamında görüş alışverişinde bulunulması ve İskandinav ülkelerindeki basın özgürlüğü durumu ile yasal düzenlemeler konusunda bilgi alınması amacıyla Oslo ve Kopenhag’a çalışma ziyaretleri gerçekleştirdi. Gazeteciler Cemiyeti Başkan Yardımcısı Ayhan Aydemir, Yönetim Kurulu Üyesi Ali Topçu, Editör Yıldız Yazıcıoğlu ve Proje Sorumlusu Ozan Acar’ın oluşturduğu Cemiyet heyeti, 9. Köy Haber Merkezi projesi kapsamında Norveç ve Danimarka’daki basın meslek örgütleriyle görüştü. Norveç, Danimarka ve Türkiye'deki basın özgürlüğü ile gazetecilik mesleği koşulları ele alındı. Norveç’in Oslo kent merkezindeki Basın Evi ziyaret edilerek, mesleki örgütlenme gücü ve basın özgürlüğünü koruyucu yasal mekanizma hakkında bilgi alındı. Norveç’in “Gazetecilik sadece gazetecilerce denetlenmeli” ilkesiyle oluşturduğu çatı örgütü Basın Konseyi modeli incelendi. Bu kapsamda Heyet, Norveç Editörler Derneği Genel Sekreteri Solveig Husoy ev sahipliğinde, Norveç Gazeteciler Sendikası Uluslararası İlişkiler ve Projeler Sorumlusu Ewa Stabell ile Norveç Basın Konseyi Danışmanı Mathias Vedeler ile toplantı yaptı. Cemiyet heyeti, Danimarka’nın başkenti Kopenhag’ta parlamento ve başbakanlık binası karşısında konuşlu Gazeteciler Evi’nde, Danimarka Gazeteciler Sendikası ile kapsamlı bir görüşme gerçekleştirdi. Danimarka Gazeteciler Sendikası Başkanı Tina Johansen ve Başkan Yardımcısı Allan Boye Thulstrup ile iki ülkedeki medya ortamı hakkında karşılıklı değerlendirmelerde bulunuldu. [caption id="attachment_413971" align="aligncenter" width="767"] Cemiyet heyeti, Danimarka Gazeteciler Sendikası Başkanı Tina Johansen ve Başkan Yardımcısı Allan Boye Thulstrup ile birlikte[/caption] Heyet, Danimarka Basın Konseyi’ni de ziyaret ederek, işleyişi hakkında hukukçu uzmanlarından bilgi alındı. Danimarka’da gazetecilik alanında Basın Konseyi’nin basın etiği kuralları işleyişini nasıl takip ettiği ve “nadiren” de olsa ceza uygulamaları hakkında Cemiyet heyetine sunum gerçekleştirildi. Kopenhag’ta ayrıca Danimarka merkezli Uluslararası Medya Destek Kuruluşu ile yapılan görüşmede, Türkiye'de özellikle deprem bölgesinde yerel medya ve gazetecilere yönelik çalışmalar yapılması olasılığı ele alındı. [caption id="attachment_413990" align="aligncenter" width="794"] Heyetin, Danimarka Basın Konseyi ziyaretinden bir kare[/caption] “Basın Özgürlüğü” ilkesine dayalı “Medya Sorumluluğu Yasası” Her iki ülkede de birkaç ayrıntıda farklılıklar içermekte olan “Medya Sorumluluğu Yasası” mevcut. Bu yasa mekanizması, medya meslek örgütleri ile medya kuruluşları sahipleri arasında imzalanmış ve yıllar içerisinde güncellenmiş anlaşmalara dayalı olarak ortaya çıkmış ve yürütülüyor. “Medya Sorumluluğu Yasası”, “medya kendi kendini kontrol etmeli” ilkesine dayalı kabul ediliyor. Her iki ülkedeki “Basın Konseyi” yapısı nasıl işliyor? Norveç ve Danimarka’da medya sektörüne devlet desteği verilmesi çok önemli ancak Türkiye’deki gibi Basın İlan Kurumu şeklinde devlet kontrolü altında değil devlet desteğini medya kendi unsurları kontrolü altında dağıtımını sağlıyor. Her iki ülkede de “Basın Konseyi” yapısı var. Bu yapı, medya etik kuralları ve gerekli hallerde cezalandırma yapılabilmesi noktasında karar verici. Her iki ülkede Basın Konseyi, yetkili/tek sendika yanı sıra medya sahipleri temsilcisi konumundaki yayıncılar derneği ve medya kuruluşları yöneticisi konumundaki editörler derneği tarafından kurulması yanı sıra aynı zamanda medya etik kuralları noktasında ülke kamuoyuna söz hakkı tanınması bakımından sivil toplum temsilcilerinden oluşuyor. Medya sistemindeki temel nokta; eğer herhangi bir medya kuruluşu (ister ulusal, isterse yerel boyutta ve ölçeği ne olursa olsun) Basın Konseyi’nin yetkisini kabul etmediyse kesinlikle devlet bütçesinden sağlanan maddi destekten herhangi bir kaynak/fon alamıyor. Bunun istisnası mümkün değil. Her iki ülkede devlet/kamu, her yıl medya sektörüne vereceği maddi desteğe toplam rakamı itibariyle karar veriyor. Ancak bunun hangi medya kuruluşuna, hangi miktarda, nasıl verileceği konusunda basın meslek örgütleri ve sivil toplum örgütleri temsilinden oluşan Basın Konseyi karar veriyor. Norveç ve Danimarka’daki sendika sistemi nasıl işliyor? Norveç ve Danimarka’da medya sektöründe birden fazla sendika söz konusu değil. Norveç Gazeteciler Sendikası, gazetecilik alanında tek ve yetkili sendika. Ağustos ayı itibariyle 9.500 üyesi var. Norveç Gazeteciler Sendikası, aynı zamanda Norveç medya sisteminde devlet desteği verilmesinde ve etik kurallar ile cezalandırma sisteminde yetkili Norveç Basın Konseyi’nin de yönetiminde yer alıyor. Uluslararası İlişkiler Sorumlusu Ewa Stabell’in verdiği bilgilere göre; Norveç Gazeteciler Sendikası, Oslo’daki Basın Evi’nde bürosu bulunmasına rağmen burayı kullanmamayı tercih ediyor. Sendika, Norveç Basın Evi binasında aynı zamanda medya patronajı temsilcisi konumundaki Medya Yayıncıları Derneği de bulunduğu için özellikle grev dönemlerinde yüz yüze bakmayı gerekli kılacak şekilde aynı binayı paylaşmayı istemiyor. Bu nedenle sendika, Oslo’da ayrı bir büroya sahip. Norveç’te ayrıca medya kuruluşlarındaki yetkili yönetici konumundaki editörleri dolayısıyla gazetecileri ama karar verici konumundaki gazetecileri temsil ediyor. Devlet desteği alacak tüm medya kuruluşlarındaki görevli editörler açısından bu yapıya üye olunması zorunlu. Genel Sekreter Yardımcısı Solveig Husøy’un verdiği bilgilere göre; bu dernek de Norveç Basın Konseyi’nin yönetimindeki rol alıyor. Norveç’teki “Medya Sorumluluğu Yasası” da yüz yıllık geçmişe sahip ve zaman zaman güncellenen Norveç Editörler Cemiyeti ile Norveç Yayıncılar Derneği (medya sahipleri kuruluşu) arasında imzalanan anlaşmaya dayanıyor. Danimarka Gazeteciler Sendikası, ülkedeki gazetecilik alanında tek ve yetkili sendika. Ağustos ayı itibariyle 18.000 üyesi var. Sendika, aynı zamanda Danimarka medya sisteminde devlet desteği verilmesinde ve etik kurallar ile cezalandırma sisteminde yetkili Danimarka Basın Konseyi’nin de yönetiminde yer alıyor. Sendika, aynı zamanda İskandinav ülkeleri devletlerinden maddi fon sağlayarak farklı ülkelerdeki yerel medya kuruluşlarına yönelik destekleme projelerini yürüten Uluslararası Medya Desteği kuruluşu yönetiminde yer alıyor. Danimarka Gazeteciler Sendikası Başkanı Tine Johansen, Türkiye’deki koşulları yakından izleyerek, Gazeteciler Cemiyeti ile ilişkileri geliştirmek istediğini ifade etti. Başkan Yardımcısı Allan Thulstrup da, özellikle 9. Köy Haber Merkezi Projesi kapsamında genç gazeteciler başta olmak üzere Danimarka Gazeteciler Sendikası bünyesindeki Gençlik Merkezi arasında ilişki kurmak ve toplantılar düzenlemeyi talep etti. Cemiyet heyeti de, Gazeteciler Cemiyeti’nin iki ülkedeki genç gazeteciler arasında ilişki kurulmasına gerekli toplantı zeminini yaratabileceği iletildi.