Naz Akman
Kurye Hakları Derneği ile İşçi Sağlığı ve Güvenliği Meclisi verilerine göre; 2021 yılında en az 32, 2022’de en az 58, 2023’te en az 68 moto kurye çalışırken hayatını kaybetti. Kasım ayında en az 10 moto kurye sopalı, levyeli, bıçaklı ve yumruklu saldırıya uğradı.
Trafik kazalarının yüzde 53’üne motosikletliler karıştı
Öte yandan Emniyet Genel Müdürlüğü Trafik Başkanlığı tarafından düzenlenen ülke genelinde yaklaşık 80 motosiklet derneği ve federasyon başkanının katılım sağladığı toplantıda ise trafikte bulunan toplam taşıt sayısının 30 milyon olduğu, bunun yüzde 20’sinin yaklaşık 6 milyonun motosikletliler olduğu ve yaklaşık 1.5 milyonunun motosikletli kurye olarak kullanıldığı kaydedildi. Bu kapsamda son 9 ayda meydana gelen trafik kazalarının yüzde 53’üne motosikletlilerin karıştığı belirtildi. Trafikteki motosiklet oranının yüzde 20 olmasına rağmen, kazalara karışma oranlarının yüzde 53’e ulaşması sektörde düzenlemelerin yapılmasını zorunlu hale getiriyor.
Ulaştırma ve Altyapı Bakanlığı, motosikletli kuryelerin işleyiş ve güvenliği için yetki belgesi, yaş sınırı, koruyucu ekipman, adli sicil kaydı, teslimat kuralları, denetim, vergilendirme gibi pek çok başlık altında çeşitli düzenlemeler içeren taslağı gündeme getirdi. Taslağa göre, mesleki yeterlilik sertifikası, adli sicil kaydı, çalışılan firma beyanı olmayanlar kuryelik yapamayacak.
“Esnaf kurye modeli kuryelerin yaşamını tehlikeye atıyor”
Ankara Kuryeler Esnaf Odası Başkanı Ramazan Akpınar, ilgili düzenlemelerle sektörün güvenli hale geleceğini ancak öncelikli olarak e-ticaret firmalarına ilişkin düzenlemenin yapılması gerektiğini ifade ederek, “En büyük sorun Trendyol, Yemeksepeti, Getir gibi küresel sermaye platformlarının, ‘esnaf kurye’ modeliyle çalıştırdığı kuryeleri, uzun çalışma saatlerine ve paket başı ücret sistemi ile daha fazla paket teslim etme yarışına zorlamasıdır. Bu platformlar, daha fazla kazanç vaadiyle kuryeleri 16-18 saat gibi uzun süreler boyunca çalıştırmakta, uykusuz ve yorgun bir şekilde trafikte risk almalarına sebep olmaktadır. Bu sistem, yalnızca trafik kazalarını artırmakla kalmıyor, aynı zamanda kuryelerin yaşamını tehlikeye atmaktadır” dedi.
“Sistematik bir sömürü düzeni uygulanıyor”
E-ticaret firmalarının motosikletli kuryeleri tehlikeli çalışma şartlarına zorladığını açıklayan Akpınar, “E-ticaret ve hızlı teslimat sektöründe faaliyet gösteren büyük firmalar, motosikletli kuryeleri düşük maliyetle çalıştırmak için sistematik bir sömürü düzeni uyguluyor. Bu firmalar, çalışanların haklarını korumaktan kaçınarak sorumluluklarını kuryelerin üzerine yıkıyor ve hem bireysel hem de toplumsal düzeyde ciddi sorunlara yol açıyor” diyerek söz konusu sistemin detaylarını anlattı.
“Çalışma sistemi devlet kurumlarını da zarara uğratıyor”
Akpınar özetle, “Firmalar, kuryeleri doğrudan sigortalı çalışan olarak işe almak yerine, onları esnaf kurye olarak çalışmaya zorluyor. Bu modelde kuryeler, kendi sigorta primlerini ödemek zorunda bırakılıyor ve iş kazası, sağlık sigortası gibi sosyal haklardan mahrum kalıyor. Bu şekilde çalışan meslektaşlarımıza firmaların vergi ve KDV yükleri aktarılıyor. Firmalar böylece hem SGK hem de Maliye Bakanlığı’na ödeme yapmaktan kaçınıyor. Firmalar kuryeleri daha fazla paket teslim etmeye zorluyor. Paket başı ödeme sistemiyle kuryelere yüksek gelir vaadi sunulsa da bu sistem, kuryelerin insanüstü bir tempoyla çalışmasına neden oluyor. Kuryeler, kısa sürelerde teslimat yapmak için trafik kurallarını ihlal etmek zorunda kalıyor. Günde 15-18 saate varan çalışma süreleri, kuryelerde yorgunluk ve uykusuzluk kaynaklı kazalara sebep oluyor. Ayrıca firmalar, kuryelerin güvenliğini sağlamak için gerekli ekipman ve desteği sunmuyor. Birçok kurye, kaza sonrası sakat kalıyor veya hayatını kaybediyor. Bu model nedeniyle, kaza geçiren kuryeler tazminat ve sağlık yardımlarından faydalanamıyor. Tüm sorumluluk bireyin üzerine bırakılıyor. Bu çalışma sistemleri, yalnızca bireysel hak ihlallerine değil, aynı zamanda devlet kurumlarını zarara uğratıyor” bilgisini verdi.
Akpınar son olarak kuryelerin haklarının korunması için sektör olarak sundukları çözüm önerileri arasında tüm kuryelerin sigortalı çalışan olarak istihdam edilmesi, sabit maaş sisteminin uygulanması, yasal çalışma saatlerine uyulması, kuryelere güvenlik ve ekipman desteğinin sağlanması ve firmalara SGK ve Maliye Bakanlığı tarafından denetimlerin yapılmasını vurguladı.
