Milletvekili seçimlerinde kadın adayların büyük bölümü seçilme ihtimali düşük yerlere yerleştirilerek kadın oranının yapay şekilde yükseltildiğini görülüyor. Eşitlik için Kadın Platformu (EŞİK), 14 Mayıs 2023 seçimlerinde kadın milletvekili adayı oranının beklentilerin uzağında kaldığını açıkladı. Kadın Koalisyonu ise kadınların siyasette adil temsil edilmediğini söyledi
DİCLE KAVAK EKMEKCİ/ANKARA - Türkiye’de kadınların siyasal haklarını kazanmaları Cumhuriyet dönemiyle birlikte gerçekleşmiş ve kadınlar siyasal haklarını ilk defa 1930 Belediye Seçimleriyle kullanmışlardır. Türkiye'de kadınlara seçme ve seçilme hakkını veren yasal düzenleme ise 1934 yılında yürürlüğe girerken, kadınların ilk kez oy kullandığı ve aday olabildiği TBMM 5'nci Dönem seçimleri 8 Şubat 1935’te yapılmıştır. 17 kadın milletvekili ilk kez TBMM’ye girmiştir. Dünya üzerinde eşit temsil, demokrasinin vazgeçilmez unsurudur. Bir bütün olarak kadın ve erkek eşittir. Toplumsal cinsiyet eşitliğinin seçim politikalarında yer alması, laiklik ve hak temelli cinsiyet eşitliği için elzemdir. Parlamentoda eşit temsil, temsil ve atamada eşitlik, güçlü ve demokratik bir meclis için gereklidir.
14 Mayıs 2023’te yapılacak milletvekilli seçimlerinde Adalet ve Kalkınma Partisi (AK Parti) 113, Cumhuriyet Halk Partisi (CHP) ittifak ortaklarıyla birlikte 147, İYİ Parti 152, Milliyetçi Hareket Partisi (MHP) 90, Yeşiller ve Sol Gelecek Partisi (Yeşil Sol Parti )193, Türkiye İşçi Partisi (TİP) 161 kadına aday listelerinde yer verirken, kadın adayların yarısından azının seçilebilecek sıralarda yer alması, Meclis’in yine erkek ağırlıklı olacağını gösteriyor. Partiler birçok ilde kadın adaya hiç yer vermedi. MHP’nin 40 ilde kadın adayı bulunmuyor. AK Parti’nin Adıyaman, Amasya, Artvin, Bilecik, Bingöl, Bitlis, Burdur, Çankırı, Çorum, Elazığ, Giresun, Gümüşhane, Hakkari, Isparta, Kars, Kırşehir, Mardin, Muğla, Muş, Nevşehir, Niğde, Ordu, Rize, Siirt, Sinop, Tokat, Yozgat, Bayburt, Kırıkkale, Bartın, Ardahan, Iğdır, Karabük ve Kilis’te yani toplam 34 ilde kadın adayı yok. İyi Parti’nin Afyon, Ağrı, Amasya, Artvin, Bilecik, Bitlis, Bolu, Burdur, Giresun, Gümüşhane, Kastamonu, Kırşehir, Muş, Niğde, Sinop, Tokat, Tunceli, Uşak, Bayburt, Şırnak, Ardahan ve Kilis’te yani toplam 22 ilde hiç kadın adaya yer vermemiş, CHP ise Ardahan, Artvin, Bilecik, Bingöl, Edirne, Erzincan, Erzurum, Iğdır, Karabük, Kastamonu, Karaman, Kayseri, Kırıkkale, Kırşehir, Kilis, Malatya, Rize, Siirt, Sinop, Sivas, Şırnak ve Tokat’ta yani toplam 21 ilde hiç kadın adaya yer vermemiş. Millet ittifakı Ardahan, Artvin, Bilecik, Iğdır, Kastamonu, Giresun, Gümüşhane, Sinop, Tokat, Kırşehir, Kilis, Şırnak ve Rize’de, yani toplam 13 ilde, altı parti olarak tek bir kadın aday çıkarmamış.
Eşitlik İçin Kadın Platformu (EŞİK), AK Parti, CHP, İyi Parti, MHP, TİP ve Yeşil Sol Parti milletvekili listeleri üzerinde kadın sayısı hakkında inceleme yaptı. Yapılan incelemede, yeni Meclis’in eşit temsilden uzak olduğu, çok sayıda kadın aday adayı olmasına rağmen, birçok partinin kesinleşmiş listelerinde çok az sayıda kadına yer verildiği büyük bölümünün de seçilemeyecek yerlere konularak listelerdeki kadın oranının yapay şekilde yükseltildiğini belirtti.
14 Mayıs seçimlerinden sonra Meclis’te yer alması beklenen siyasi partilerin kesinleşmiş aday listeleri üzerinden gerçekleştirilen incelemeye göre, MHP’nin 40, Ak Parti’nin 34, İyi Parti’nin 22, CHP’nin 21 ilde kadın adayının olmadığı belirtilirken, 33 ilden kadın vekil çıkmadığı, bu illerde TBMM’nin 28. Dönemi boyunca sadece erkek vekillerin temsil edileceği belirtildi. TİP ile Yeşil Sol Parti’nin kadın adaylara en çok yer veren partiler olduğu açıklandı, Yeşil Sol Parti %43.50, TİP %42.13 oranında kadın adaya yer verirken, kadın adayı en az olan partinin MHP’dir (%15.17) ve AK Parti (%18.67) olduğu belirtildi.
Aday listelerinde birinci sırada en çok sayıda kadın vekile yer vermiş olan partinin TİP (%47.06), ardından Yeşil Sol Parti (%39.08) olduğu görülürken, en az sayıda kadını birinci sıraya yazan parti AK Parti (%4.60) ve MHP (%8.05) olduğu ortaya çıktı. Listelerde seçilebilir yerlerde yer alan kadın oranı en yüksek olan parti Yeşil Sol Parti (%41.54) iken, AK Parti (%19.05), CHP (%18.18), İYİ Parti (%11.36), ve MHP (%4.00) olarak sıralanmaktadır.
2018 yılı seçim sonuçlarını baz alarak bir liste oluşturan EŞİK’e göre, CHP listesinde 153 kadına yer vermekle birlikte, sadece 26 kadın aday CHP’den seçilebilir sıralarda yer alırken, İyi Parti listesinde yer bulan kadın sayısı 150 iken, seçilebilir yerde sadece beş kadın adayın olduğu görülmektedir. MHP’nin listesinde 91 kadın varken, seçilebilir yere yazılan kadın sayısı sadece ikidir.
EŞİK: “Eşit temsil vazgeçilmezimiz!”
EŞİK, yaptığı açıklamada, “Cumhuriyet tarihi boyunca kadın vekil çıkarmamış olan 20 ilden 18’inde bu seçimde de kadın vekil çıkmayacağı görülmektedir. Anayasa’nın başta eşitlikle ilgili 10. maddesi olmak üzere birçok maddesinin ve Türkiye’nin taraf olduğu BM CEDAW Sözleşmesi’nin 9 No’lu Genel Tavsiyesi’nin açık ihlali anlamına gelmektedir. Aynı zamanda devletlere cinsiyete dayalı ayrıştırılmış veri ve istatistik toplama yükümlülüğü getiren İstanbul Sözleşmesi (madde 10 ve 11), Pekin Eylem Planı gibi uluslararası sözleşmelere ve kadının insan haklarını düzenleyen belgelere de aykırıdır. Bu temel bilgiye erişimin mümkün olmaması, titiz bir kontrol süreci yürütmüş olmamıza karşın, analizde genel tabloyu etkilemeyecek ufak hataların yapılmış olmasına yol açmış olabilir” dedi.
Cumhuriyetin ikinci yüzyılında sadece erkeklerin yönettiği, kadınların, çocukların, tüm toplumun hayatı hakkında tek karar ve yetki sahibinin erkekler olduğu bir ülke istemediklerini belirten platform, “Aday listelerinde açıkça görülen kadın temsilinin yetersizliğine, sadece kadınlar değil toplumun geniş bir kesimi isyan etmiştir. Bu eksiklik, yasama organında oluşturulacak kurullarda, yürütme ve yargı atamalarında eşitlik ilkesi gözetilerek acilen telafi edilmelidir. İlk 100 gün içinde yapılacak ilk yasal düzenlemelerden biri de tüm seçimlerde ve atamalarda eşit temsil ilkesinin yasal zorunluluk haline getirilmesi olmalıdır. Eşit temsil olmayan listeler seçim kurulları tarafından reddedilmelidir. Eşitlik ilkesini ihlal eden atamalar iptal edilmelidir. Eşit temsil, ilk anayasa değişikliğinde de anayasal bir kural olarak düzenlenmelidir” açıklamasında bulundu.
Kadın koalisyonu: “Eşit Katılım Olmadan Demokrasi Olmaz!”
Kadın koalisyonu ise, Anayasa’nın 67. Maddesindeki temsilde adaletin, kadınlar için siyasette adalet olarak hayata geçirilmesini istediklerini belirtti. Koalisyondan yapılan açıklamada, “Siyasi partilerin, yerelde yaşayan kadınların etkin katılımlarını sağlayarak genel seçimlerde seçilebilir yerden eşit temsil doğrultusunda kadın aday göstermelerini, Seçimlerin yönetimi ve denetiminden sorumlu Yüksek Seçim Kurulu’nun ve seçim hakimliği, il ve ilçe seçim kurulları ile Hakimler ve Savcılar Kurulu da dahil olmak üzere tüm seçim takvimi iş ve işlemlerinin yürütülmesi işlerinin kadınların eşit temsil ve katılımıyla başlatılmasını ve sürdürülmesini, kadın siyasetçilere yönelik siyasi şiddetin tanımlanarak yasaklanması, izlenmesi ve bu şiddete karşı etkili şikâyet ve yaptırım mekanizmaları kurulması için acil yönergelerin hazırlanarak seçim sürecinde kullanılmasını ve kadınların şiddetten korunmasını, seçim propagandalarında cinsiyetçi dilin ve kadına yönelik siyasal şiddetin yasaklanmasını ve kadınlar için seçim güvenliğine özgü gerekli ek tedbirleri almalarını ve bu taahhütlerini en kısa sürede kamuoyuna açıklamalarını talep ediyoruz” dedi.