Ceren Bala Teke
“Uyuşturucu kullanımı ve risk analizlerinde İzmir, Türkiye’de birinci çıkıyor. İzmir’in bağımlılıkla mücadelede daha tedbirli olması gerekiyor.” Bu açıklama kentin en büyük mülki amiri, önceki dönem İzmir Valisi Yavuz Selim Köşger tarafından 2022 baharında yapıldı. Yıllarca uyuşturucu kullanımındaki artış oranlarıyla dikkat çeken İzmir’de Köşger’in açıklamasından bugüne kadar elde edilen bulgular, alınan tedbirlerin kentte uyuşturucu sorununu önleyemediğini gösteriyor. Ulusal ve uluslararası veriler, uyuşturucu operasyonları kayıtları, kanalizasyon sisteminde yapılan atık su analizleri ve arka sokaklarda yapılan röportajlar birbirlerini doğruluyor. İzmir, başta metamfetamin kullanımı olmak üzere uyuşturucu alarmı veriyor, başlama yaşı düşüyor, gündüz gözüyle resmi kurum önlerinde bile satış yapılıyor, hatta uyuşturucu üretim laboratuvarları olduğuna yönelik ifadeler bile var. Önlemlerin etkisiz kalması bir yana tedavi merkezlerinin yetersizliği de eleştiri konusu. İzmir’in uyuşturucu gerçeğini Avrupa ve Türkiye verileriyle inceleyen muhabir Ceren Bala Teke, uyuşturucu kullanımının izini Konak’ın arka sokaklarında sürdü, başlama yaşının dokuza kadar düştüğünü söyleyen semt sakinlerinin yanı sıra satıcılara da mikrofon uzattı.
Türkiye’de uyuşturucu kullanımına ilişkin veriler artış oranları kaydederken başı çeken iller arasında İzmir var. İzmir İl Emniyet Müdürlüğü’nün açıkladığı verilere göre 2022 yılında tekil madde kullanımından kaynaklı ölümlerin yüzde 64,5’i metamfetamin kaynaklı. Çoklu madde kullanımından kaynaklı 153 ölümün yüzde 52,3’ünde de metamfetamin görüldü. Narkotik Suçlarla Mücadele Başkanlığı’nın 2023 Türkiye Uyuşturucu Raporu’na göre ise geçen yıl yakalanan eroin ve kokain miktarları düşerken metamfetamin ve captagonda ise adeta patlama yaşandı. Diğer yandan İzmir polisinin 2023’te gerçekleştirdiği 28 asayiş operasyonunda 189 kilogram eroin, yaklaşık 70 kilogram sentetik uyuşturucu, 130 bin 871 adet uyuşturucu hap, 3 kilo 361 gram kokain ele geçirildi. 2023 Avrupa Uyuşturucu Raporu’na göre de dünyada yaygın olarak kullanılan altı uyuşturucudan üçünün en fazla ele geçirildiği ülke Türkiye. Avrupa genelinde de amfetaminin yüzde 32’si, metamfetaminin ise yaklaşık yüzde 81’i Türkiye’de bulundu. İl bazında bakıldığında; İstanbul, Adana ve İzmir’de uyuşturucu kullanım oranında dikkat çeken bir artış var.
Yetkililer “aksiyon almamız gerek” dedi ama…
Önceki dönem İzmir Valisi Yavuz Selim Köşger öne çıkan ilin İzmir olduğunu 2022’de şu sözlerle ifade etti: “Uyuşturucu kullanımı ve risk analizlerinde İzmir, Türkiye’de birinci çıkıyor. İzmir’in bağımlılıkla mücadelede daha tedbirli olması gerekiyor. Aksiyon almamız gerek. Ertelemeden, savsaklamadan, konuya hassasiyetle yaklaşarak, sosyal, fiziki ve beşeri tedbirleri ivedilikle almamız gerekiyor.” Bu açıklamanın üzerinden geçen bir buçuk yıllık döneme karşın ortaya çıkan resmi veriler önlemlerin sorunu çözmeye yetmediğini gösteriyor. Bununla birlikte tedbirlerin önemli ayağını oluşturan bağımlılık tedavi süreçlerinde de yeterli adım atılamadığı eleştirileri var. 2022 yatak sayısı verileri İzmir’deki bağımlılık tedavi merkezlerinde aynı anda sadece 41 hastanın yatarak tedavi olabildiğini gösteriyor.
“Uyuşturucuya başlama yaşı dokuza düştü”
Avrupa Uyuşturucu ve Bağımlılık İzleme Merkezi (EMCDDA), 2023 Avrupa Uyuşturucu Raporu’na göre dünyada yaygın olarak kullanılan altı uyuşturucudan üçünün en fazla ele geçirildiği ülke Türkiye. İl bazında bakıldığında; İstanbul, Adana ve İzmir’de uyuşturucu kullanım oranında artış var. Avrupa uyuşturucu pazarında rağbet gören sentetik uyarıcılar, amfetamin ile metamfetaminin beş buçuk tonu Türkiye’de ele geçirildi. Yani Avrupa genelinde amfetaminin yüzde 32’si, metamfetaminin ise yaklaşık yüzde 81’i Türkiye’de bulundu. Bir önceki yıla göre dört kat artış yaşanan 2020 yılının verilerine bakıldığında Türkiye’de ele geçirilen amfetamin miktarı 740 kilogramdı. 2022 yılının sadece ilk yedi ayında görülen metamfetamin yakalama miktarı ise 8 bin 600 kilograma ulaştı. 2020’den bu yana artış yüzde 375 olarak kayıtlara geçti. EMCDDA’in atık su kalıntısı çalışmasında metamfetamin konusunda incelenen 97 Avrupa şehri arasında İstanbul 10’uncu, Adana ise 16’ncı sırada.
İzmir Konak’ta bulunan ve İl Emniyet Müdürlüğü tarafından 2020 yılında “narko alan” ilan edilen Tepecik, Esentepe, Çimentepe ve Ege mahallelerinde amfetamin ve metamfetamin kullanımında artış yaşanıyor. Bölgede yaşayanların gözlemlerine göre, uyuşturucu kullanım yaşı dokuza kadar geriledi.
Arka sokaklardan bir satıcı: Bizim hayatımız bitti, çocukları kurtarsınlar
Uyuşturucu kullanımı ve risk analizlerinde Türkiye’de ilk sırada yer alan İzmir’in Çimentepe mahallesinde yaşayan, uyuşturucu satışı yaptığını ve bağımlı olduğunu söyleyen C.S., adının gizlenmesi şartıyla röportaj verdi. Uyuşturucuya 15 yaşında başladığını söyleyen C.S. bu alışkanlığı mahalle ortamında edindiğini anlattı. “Bu illete mahallede abi dediklerimiz alıştırdı. ‘Bir kereden bir şey olmaz’ diye diye bizi mahvettiler” diyen C.S. başta esrar içtiğini ama artık metamfetamin kullandığını söyledi. C.S. şöyle konuştu: “Şimdi daha çok meth kullanıyorum. Kristal deriz biz. Ben çok bırakmayı denedim ama bize imkan sunulmadı. Git AMATEM’e yer yok. Zaten orada da bırakılmaz. Gözümle gördüm oraya girip daha kötü olanları, bahçesinde (uyuşturucu) alışveriş yapanları. Yatsan ne olacak? Roman olduğumuz için zaten devlet bize vatandaşı değilmişiz gibi davranıyor. Görüyorum haberlerde falan çıkıp bize bunları yapmıyor gibi konuşuyorlar. Cumhurbaşkanı’na sesleniyorum. Lafla peynir gemisi yürümüyor efendi! Bizim bitti hayatımız ama gelsinler buradaki çocukları kurtarsınlar.”
C.S. kendisi de bir bağımlı ve satıcı olduğunu söylüyor. Buna karşın uyuşturucu kullanımına karşı duyarlı bir mahalleli gibi çocuklarda artan uyuşturucu alışkanlığından şikayet ediyor. Küçük yaştaki çocukların sokak aralarında uyuşturucuya kolaylıkla erişebildiğini anlatan C.S. “ben satıyorum ama onlara değil” diyerek şunları söyledi: “Geçen gün 8-9 yaşında bir çocuk geldi yanıma istedi. Evet, satıyorum ama çocuğa vermem. Kavga etti benimle, bıçak çıkarıyor falan. Okula da gitmiyormuş. Ben de gidemedim o başka da devir biraz olsun değişmedi mi? Anası, babası var mı onu da bilmiyorum. Devlet sahip çıkacak önce devlet…”
Sokak satıcısından “Konak’ta uyuşturucu üretiliyor” iddiası
C.S. tanımadığı bir gazeteciyle röportaj yaparken bile satış yaptığını, uyuşturucu suçu işlediğini söylemekten çekinmiyor. Bununla birlikte “Satış yapıyorum diyorsun, polis baskınları olmuyor mu” sorusuna da aynı rahatlıkla yanıt veriyor ve ara sokaklarda sadece satış değil üretim yapıldığını da ekliyor:
“Burada satan, alan birbirini bilir. Polis de bilir. Haberi gelir bize, yok oluruz ortalıktan bir süre. Baskın dediğinde 10 dakika zaten gelir giderler. Operasyon olmaz buralarda. Göz yumulur işte, anlayın. Herkes buradan ekmeğini yer. Bazen de alır polis bizi ama geri bırakır. Bu Afganlar, Suriyeliler de geldiğinden beri ortalık ekstra hareketli. Onlardan bazıları yapmayı biliyor. Laboratuvar gibi yerler var Konak’ta. Ben biliyorum da koca devlet nasıl bilmiyor?”
Çocuğunu yitiren anne: Hastaneye yatıralım dedik, yer yok
Esentepe Mahallesi de uyuşturcu kullanım oranının yüksek olduğu yerleşim yerlerinden biri. Emine Y., oğlunu uyuşturucu bağımlılığı nedeniyle kaybeden eski bir mahalle sakini. Mahallenin artık uyuşturcu kaynaklı sorunlara alıştığını söyleyen Emine Y. uyuşturucu bağımlıları için yatarak tedavi olanaklarının eksikliğini bizzat yaşadığını, çocuğuna hastanede yer bulamadığını şu sözlerle anlattı:
“Mahalleden taşınmadık biz resmen kaçtık. Oğlumu kaybettim ben uyuşturucudan. Alıştı mahallede. Çok yalvardım yapma, etme dedim. 21 yaşındaydı daha. Krizlere giriyordu çocuk, yoksunluk çekiyordu. Kaç kere sokaklara çıktım ben, kendi çocuğuma zehir bulup getirdim. Babası desen anlamıyordu durumu. Çocuk kriz geçirirken dövüyordu. Daha kötü oldu günden güne. Hastaneye yatıralım dedik, yer yok. ‘10 ay sonraya gel’ diyor mesela. O kadar vakitte ben o çocuğu nasıl tutayım? 10 gün falan değil bakın, 10 ay… Korktuğum başıma geldi sonra zaten.”
Uyuşturucu tedavi merkezi ile uyuşturucu satışı yan yana
Sağlık Bakanı Fahrettin Koca’nın 2022’de bir soru önergesine verdiği yanıt son resmi açıklama olarak kayıtlarda yer alıyor. Buna göre İzmir Atatürk Eğitim ve Araştırma Hastanesi Yataklı Erişkin Madde Bağımlılığı Merkezi’nde (AMATEM) 26 yatak ve İzmir Tepecik Ayakta Çocuk Ergen Madde Bağımlılığı Merkezi (ÇEMATEM) ise 15 yatak kapasitesine sahip.
Yatak sayısındaki yetersizlik bölgede yaşayanların sözlerini doğrularken uyuşturucu bağımlılığına toplumsal bir sağlık sorunu olarak bakılmadığına yönelik eleştirileri doğrulayan iddialar da var.
Onlardan biri yine uyuşturucu satıcısı C.S.’ye ait. Bazı ailelerin çocuklarını AMATEM’den çıkarmayı tercih ettiğini, tedavi merkezi yakınında bile uyuşturucu satıldığını iddia etti. Hatta bu savını kanıtlamak için bir başka satıcı B.P. ile merkez önüne giden C.S.’nin yaklaşık 20 dakika içinde uyuşturucu satışı yapabilmesi dikkat çekti. Diğer satıcı B.P. tedavi merkezleriyle ilgili şunları söyledi:
“Burada biraz kalmakla bu işten kurtulmak zor. Bakın sözde tedavi görüyor geldi aldı. Ya da yakınına aldı bilemem. Sormam o kısmı ama biz burada çocuğuna alan anne, babalar da biliyoruz. Çocuk delirecek diye korkuyorlar, alıyorlar. Delirmesini geçtim ölüyor çocuk onlar da farkında son anlarını mutlu yaşasın mı diyorlar bilemiyorum artık. Bir de burada bazı tipleri sürekli görürsün. Kaçıyor ya da bırakıyorlar sonra kötü olup geri geliyor. Hepsi yatarak tedavi olmaz zaten. Gönderiyorlar ‘geri gel’ diyorlar. Geliyor da dışarıda kullanıp geliyor. Öyle ölen de çok. Benim daha burada başıma bir şey gelmedi. Satış yapmayı tercih ettiğim bir yer değil zaten de yapınca da yapılıyor işte.”