Ahmet Çağatay Bayraktar
İBB Meclisi’nin 11 Temmuz’da gerçekleşen aylık olağan toplantısında öğrenci İstanbul Kartları için 30 yaş sınırı getirildi. İBB Meclisinde oy çokluğuyla alınan karara ilişkin konuşan CHP Grup Sözcüsü Gencay Özcan, "SGK kayıtlarını görebilsek kim öğrenci kim değil anlaşılacak. Ama bu veriye ulaşma konusunda 2019’dan beri sıkıntı yaşıyoruz. 30 yaş üstü öğrencilerin yüzde 10 indirim hakkı olacak. 2019’dan sonra toplam öğrenci sayısı azalmasına rağmen 30 yaş üstü öğrenci sayısı hayatın olağan akışına aykırı şekilde 122 binden 270 bine yükseldi. Hayat pahalılığı gerekçesiyle İstanbullunun alım gücünün düştüğünü gösteriyor bu veriler" sözlerini kullandı.
30 yaş üstü öğrenciye yüzde 600 zam
29 Temmuz’dan itibaren uygulamaya geçen karara göre 30 yaş üstü öğrencilerin yüzde 10 indirim hakkı olacak. Yeni tarifeye göre 30 yaş üstü öğrenci kartı sahipleri kullanım başına 18 lira, aylık kart için bin 413 TL ödemeye başladı. 30 yaş altındaki öğrenciler için bu rakam tek kullanım için 9,76 TL iken aylık kart ise 282 TL şeklinde. Bu da 30 yaş üstü öğrenciler için tek kullanımda yüzde 100’e yakın, 200 kontörlü aylık kart için ise yüzde 600’e yakın zam anlamına geliyor. Türkiye’de Yükseköğretim Kurumu’nun 2023-2024 yılı verilerine göre 30 yaş üstü örgün, ikinci öğretim ve uzaktan öğretimde yüksek lisans öğrenci sayısı 174 bin 556 doktora kademesinde öğrenci sayısı 74 bin 627 kişiden oluşuyor. Yine 30 yaş üstü ön lisans eğitimi alan 761 bin 153, lisans eğitimi alan 809 bin 645 kişi bulunuyor. Bu kapsamda Türkiye çapında 30 yaş üstü öğrencilik haklarını taşıyan toplamda 1 milyon 819 bin 981 kişi İstanbul Kart’ta 30 yaş altındaki öğrencilere sunulan indirimden faydalanamıyor.
“Ortada suç değil, kuralın çevresinden dolanma var”
Konuya ilişkin 24 Saat Gazetesi’nin sorularını yanıtlayan İBB CHP Grup Sözcüsü Gencay Özcan, kararın gerekçesi olarak “idareyi” gösterirken mecliste dile getirdiği “bazı şirketlerin çalışanlarını açıköğretime kaydettirip öğrenci abonmanı kullandırdığı” iddialarına açıklık getirdi. Çalışanların öğrenci İstanbul Kartı kullandığına ilişkin sahada tespitler yapıldığını söyleyen Özcan, “Şirketler, ulaşım masraflarından kısmak için personellerini açık öğretime kaydettiriyor. Bu durum da verilmiş bir hakkın suistimali anlamına geliyor” dedi. Özcan, bu durumun suç içerip içermediği sorusuna, “Hayır ortada bir suç yok, yalnızca kuralın etrafından dolanma söz konusu” yanıtını verdi.
“İBB, SGK ve YÖK verilerine erişemiyor”
ÖSYM, 2023 itibarıyla ilk kez üniversitede eğitim alacak 34 yaş üstü kadınlar için kontenjan açtı. Bununla birlikte 30 yaş üstünde yüksek lisans ve doktora yapan çok sayıda öğrenci bulunuyor. 6 Kasım 1982 tarihli, 17860 sayılı Resmî Gazete’de açıköğretim öğrencilerine yönelik Açık Yükseköğretim Yönetmeliği’nin 13. Maddesinde “Açıköğretim öğrencileri ile aynı öğretim programına göre örgün öğretim öğrencileri arasında öğrenci hakları bakımından fark bulunmadığı gibi her iki yoldan mezun olanlar eşit hak ve yetkilere sahip olurlar” ifadesi mevcut. Buna göre açıköğretime kayıtlı öğrenciler ile örgün öğretimde okuyan öğrenciler aynı öğrencilik haklarına sahip. Yüksek lisans, doktora ve 34 yaş üstü öğrencilerin öğrenci İstanbul Kartı kullanımına yönelik duruma ilişkin cevap veren Özcan, “2019 yılından beri ne SGK ne de YÖK verilerine erişemiyoruz. Öğrenci İstanbul Kartına başvurularda kişilerin de hangi eğitim kademesinde okuduğunu tek tek kontrol edilmeye kalkılırsa gişelerdeki yoğunluğu önü alınmaz hale gelir” dedi. Peki kararın "kamuda tasarruf uygulaması" ile ilgisi var mı? Özcan şu yanıtı verdi: "Uygulama belli bir süre için alınmadı. Fakat gelecekte karar üzerine elbette düşünülebilir tekrar düzenlenebilir."
“Eşitlik ilkesine aykırı”
Kararın eşitlik ilkesine aykırı olduğu ve öğrenci kartı olan herkese aynı indirim oranı uygulanması gerektiği gerekçesiyle dava açma hazırlığında bulunduklarını söyleyen Tüketiciyi Koruma Derneği (TÜKODER) Genel Başkanı Aziz Koçal, “Her yurttaş, yaşa bağlı olmadan istedikleri alanda, açıköğretim, önlisans veya doktora her seviyeden akademik eğitim alabilir. Bir öğrencinin yaşı, ayrımcılığa konu olmamalı. Bu doğrudan eğitim alma hakkına da müdahaledir” dedi. Öğrenci olurken her yurttaşın aynı aşamaları geçirdiğini belirten Koçal, “Her yurttaş yaşı fark etmeksizin akademik sınavlara giriyor, harçlarını yatırıyor ve öğrenci kimliğinin getirdiği hakları elde ediyor. Tüm bu süreçte öğrencinin yaşı öğrenci olmasında dezavatantaja neden olmazken neden öğrenci haklarını olumsuz etkiliyor?” sorusunu yöneltti.
Mahkemeden emsal iptal kararı
Kararın, Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin “aynı durumdaki kişilere farklı muamele” bakımından da eşitlik ilkesine aykırı olduğunu söyleyen Koçal 6701 sayılı Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu’nun 3. Maddesine işarete ederek konuyla ilgili alınmış emsal itiraz kararlarını da anlattı:
“Kanuna göre hukuken tanınmış hak ve hürriyetlerden yararlanmada eşittir. Fakat alınan kararla bu hakkın yok sayıldığını görüyoruz. Aynı karar Haziran ayında İzmir Büyükşehir Belediyesi tarafından da alındı. TÜKODER İzmir Şube Başkan Yardımcısı Av. Fatih Kurdoğlu meclis kararını yargıya taşıdı. Şu anda adli tatil sürdüğü için biz de bekliyoruz. Benzer bir kararı uygulayan Bursa Büyükşehir Belediyesine karşı açılan idare mahkemesine açılan davada da 30 Yaş üstü öğrencilere Öğrenci BursaKart vermeme kararı iptal edildi. Karar üst mahkemelerden de kesinleşti. Bu karara rağmen Bursa Büyükşehir Belediyesi, bu yaştaki öğrencilere indirimli kartı halen vermemeye devam ediyor. Öğrencilerin, Büyükşehir Belediyesine indirimli kart başvurusu yaptıktan sonra verilmeme durumunda emsal kararın gösterilerek İdare Mahkemesinde dava açarak , bu haktan faydalanabileceğini de hatırlatmak isterim.”
Karara 30 yaş üstü öğrenciler ne diyor?
Bilgi Güvenliği ve Tüketici Hakları Danışmanı Hasan Yıldırım yüksek lisans eğitimi almasına rağmen 30 yaşını geçtiği için öğrenci kartı kullanamayacak kişilerden biri.
Kişilerin SGK’li çalışan olsa da öğrencilik haklarından yararlanabileceğini söyleyen Yıldırım, “Anayasaya göre herkes dilediği alanda çalışma hakkına sahip. Fakat çalışma hakkının yanında eğitim alma hakkı da bulunuyor ve ikisi çelişmiyor. Kimse çalışıyor diye yasanın sunduğu haklardan mahrum kalamaz. Örneğin engelli bireye verilen ücretsiz kart hakkını engelli birey çalışıyor diye bu kartı engelleme hakkınız olabilir mi? Ya da öğrenci çalışıyor diye öğrencilik haklarından yararlanamaz diye bir kanun maddesi var mı?” eleştirisinde bulundu.
Kamusal hakların uygulanmasında yaş kısıtlaması olamayacağını söyleyen Yıldırım, “Danıştay yurtlarda kalacaklar için yaş şartını, özel hastanelerde çalışacak doktorlar için yaş kısıtlamasını ve öğretmenlikteki 40 yaş sınırını hukuka aykırı buldu. Bu da hakların yararlanılmasında yaş şartının kısıtlayıcı olmadığını gösteriyor” dedi.
Yıldırım, öğrenci kartlarının usulsüz kullanımının gerekçe olarak gösterilmemesi gerektiğini söyleyerek, herkesin aynı kefeye koyulmaması gerektiğini belirtti: “Eğer usulsüz kullanım söz konusu ise bununla ilgili çözümler üretilmeli. Ama şu anki durumda çözümler üretilmediği için haklar kısıtlanıyor.”
"Anayasa'da eğitim görenler için yaş ayrımı yok"
TÜKODER Genel Başkan Yardımcısı Şahinder Güven Ercan de kararın eşitliğe aykırı olduğunu belirterek, “2 yıl önce İstanbul Üniversitesi Sosyoloji bölümüne kayıt yaptırarak öğrenci oldum, 2 yıl boyunca 4 dönem okul harçlarımı yatırdım, öğrenci kimliğimi aldım, sınavlara girdim ve şu an 3. sınıfa geçtim. Bana öğrenci kimliğimi verip ama aynı zamanda Anayasa'nın eşitlik ilkesine uymayıp öğrenci indiriminden yararlanamayacağımın dayatılmasını hukuka aykırı buluyorum. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi de, Anayasamız da bu eşitliği tarif etmiştir, kanunlarımızın hiçbir maddesinde eğitim ve öğrenim gören öğrenciler için yaş ayrımı yapılmamaktadır.
Ben ve benim gibi 30 yaş üstü öğrenciler için Anayasa'nın tarif ettiği eşitlik ilkesi uyarınca bu ayrımcı kararın kaldırılması gerekiyor. Ben herhangi bir kursta değil, devletin bir üniversitesinde bana tanınan üniversite öğrencisi olmamdan kaynaklı haklarımı kullanmak istiyorum ve şu an Sayıştay'ın 'kamu zararı' gözeterek 'Cumhurbaşkanı iradesiyle ücretsiz ve indirimli hakları kullanabileceği' hükmünün kaldırılmasını, kendilerine dayatılan bu karar neticesinde hukuksuz bir şekilde kararı alarak uygulayan İBB Meclisi'nin bu kararı iptal etmesini, eşit vatandaşlık haklarımın gözetilmesini istiyorum” dedi.