Fatma Ağaç / Ankara
Günümüzde farklı konularda yazı hazırlama süreçlerinde, “Telif hakkı” sorunları sıklıkla yaşanırken, bu bilgiler genellikle içerik sahibinin açık izni olmadan web sayfalarından alınıyor. Web siteleri üzerinden araştırma yapılarak hazırlanan yazılarda, potansiyel telif hakkı sorunları oluşabilirken; web sitesinin kamuoyunun kullanımına açık olması telif hakkı sorununa bir anlamda esneklik getirmiş oluyor. İnternet sitelerinin bazıları, telif hakkı sorunuyla karşılaşmamak adına sayfanın sonuna uyarı yazısı koyarak izinsiz kullanımın önüne geçebiliyor. İzinsiz kullanıma ilişkin uyarı yazısı bulunmayan sitelerin ya da araştırma metni yazarlarının telif hakkı iddia etmelerinin ise gerçekle uyuşmadığı görülüyor.
“Lisans Hakları”nı düzenlemek adına donanım üreticileri, oyun ve yazılım şirketleri, müzik şirketleri ve yayımcılar ortak hareket edip; işbirliği yaparak korsanla mücadele etmenin yollarını deniyorlar. İnternet üzerinden güvenli veri aktarımı için de Dijital Haklar Yönetimi (Digital Rights Management-DRM) önem taşıyor. Dijital Haklar Yönetimi, dijital medyaların (film, müzik, oyun gibi, her türlü alana ilişkin hizmet veren web siteleri) günümüzde çok kolay bir şekilde kopyalanabilir olması sebebiyle lisans haklarını kontrol etmek amacıyla uygulamada olması gereken kuralları kapsıyor. Web (internet sitesi) sitelerine erişim her ne kadar küresel ölçekte olsa da; fikri hak ihlali olduğunda bu durum, web siteleri sunucularının bulunduğu ülkenin yasalarına göre değerlendiriliyor.
Arama motorlarında yapılan taramalarda görüntü, haber, fotoğraf gibi birçok anonimleşen eser ve yazılar, Dijital Telif Yasası düzenlemesini zorunlu kılıyor.
Dijital çağda temel hakları korumak
Dijitalleşme, temel hakların kullanımını kolaylaştırdığı gibi bazı hakların kullanımını da yeni nesil tehditlerle zorlaştırıyor. Dijital çağda, temel hakları korumak için uluslararası kurullar (Birleşmiş Milletler, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü -OECD, Avrupa Konseyi) işbirliği ile dijital haklara ilişkin regülasyonun (düzenleme) çerçevesini belirlenmeye çalıştı. Regülasyon; İç hukukta dijital hakların düzenlenmesi, Bölgesel kurallarla dijital hakların düzenlenmesi, Uluslararası kuruluşlar eliyle ve uluslararası antlaşmalarla dijital hakların düzenlenmesi, Paydaşlar düzleminde dijital hakların düzenlenmesi, İş dünyasında insan haklarına uyum kurallarını içeriyor. Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, Dijital Çağda Mahremiyet Hakkı Kararı’nı ise 2016 yılında aldı.
Dijital Binyıl Telif Hakkı Yasası
Dünya Fikri Mülkiyet Örgütü (World Intellectual Property Organization-WIPO),1996’da teknolojik gelişmeleri de göz önüne alarak telif hakkı kavramına yeni bir soluk getirmek istedi. Yapılan anlaşmanın bir gereği olarak Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Kongresi, 1998’de telif hakkı ile internet arasındaki ilişkinin önemli kısımlarını ele almak için ABD Telif Hakkı Yasası’nı değiştiren Dijital Binyıl Telif Hakkı Yasası’nı (Digital Millenium Copyright Act- DMCA) kabul etti. Dijital zemini olan fikri mülkiyet haklarının ihlal edilmesini önlemek için getirilen Dijital Binyıl Telif Hakkı Yasası, ile artık dijital mecralarda korunan fikri mülki eserlerin erişimini kontrol etmek ve erişim hakkı ihlal edilmesi halinde cezai işlem uygulamak mümkün hale geldi.
Web sitelerine erişim her ne kadar küresel ölçekte olsa da bu siteler, sunucularının bulunduğu ülkenin yasalarına bağlı olarak faaliyetlerini sürdürüyor. Örneğin Facebook sunucuları Amerika’da bulunuyor. Türkiye’de olsanız dahi Facebook’a yüklediğiniz bütün içerikler, Türkiye yasalarından ziyade ABD yasalarına tabi olarak değerlendiriliyor.
Dijital Binyıl Telif Hakkı Yasası, esas olarak eserler üzerinde yapılan korsanlık faaliyetlerinin önüne geçmeyi amaçlıyor. Yasa ile telif hakkı ihlallerine karşılık çeşitli cezai yaptırımlar hüküm altına alınırken, yasa kapsamında fikri mülkiyet hakkınızın ihlal edildiğinde yasal yollara başvurabilirsiniz.
“Dijital tek Pazar”da, Dijital Telif Hakkı…
Gelişen küresel dünyada fikri mülkiyet haklarının yavaş yavaş tüm faaliyet alanlarının merkezine oturmaya başlamasıyla; dünya telif hakları düzenini ilgilendiren küresel düzenlemeler hız kazanmaya başladı.
İçeriklerin, dijital platformlar ve sosyal medya ortamlarında izinsiz olarak kullanıldığı günümüzde, içerik sahiplerinin gerek ülke içi gerekse ülke dışında haklarını aramalarının önündeki çaresizlikler; güvensizlik ortamı yaratırken, bu güvensizliğin aşılması için güvenilir Dijital Tek Pazar kurulmasına ihtiyaç duyuluyor.
Dijital Telif Hakları konusunun yeni baştan ele alınması ve ulusal-uluslararası düzeyde yeni düzenleme çalışmalarının yapılması bekleniyor. Yeni düzenlemeler ile teknoloji şirketlerinden telif geliri alınmasının yolunun açılması, dijital ortamda haksız rekabetin ortadan kaldırılması hedefleniyor.
Dijital ortamlarda üretilen, dağıtılan veya kullanılan içeriklerin korunması ve kullanılmasını sağlayan düzenlemeler olarak tanımlanan Dijital Telif Hakkı, internet üzerinden oluşturulan içeriğin yaratıcılarının adil bir şekilde tanınan haklara sahip olmalarını sağlıyor. Yazılı metinlerden resimlere, videolardan müziklere kadar birçok içerik, internetin ve dijital teknolojilerin yaygın kullanımıyla birlikte üretiliyor, paylaşılıyor ve kullanılıyor.
Dijital Telif Hakkı, eserin internette nasıl paylaşılması ve kullanılması gerektiğini belirler. Bu haklar, internet üzerinden içerik paylaşımını, indirilmesini, değiştirilmesini, dağıtılmasını ve ticari amaçlarla kullanılmasını içerir. Eserlerin izinsiz kopyalanmasını, dağıtılmasını veya kötüye kullanılmasını engelleyen Dijital Telif Hakkı, internet dünyasındaki hızlı ve karmaşık paylaşım mekanizmaları nedeniyle uygulanması ve kontrol edilmesi zor bir kavram olarak nitelendirilebilir. Bu nedenle, Dijital Telif Hakkı konusunda hem yaratıcılara hem de kullanıcılara eşit bir yaklaşım sergilemek gerekiyor.
AB Dijital Hak ve İlkeler Deklarasyonu
Avrupa Birliği (AB), Dijital On Yıl İçin Dijital Hak ve İlkeler Deklarasyonu (Declaration on Digital Rights and Principles for the Digital Decade) veya genel adıyla Avrupa Dijital Haklar ve İlkeler Bildirgesi, 23 Ocak 2023 tarihli Avrupa Birliği Resmi Gazetesi’nde yayımladı. Deklarasyon, AB’nin dijital dönüşüme ilişkin güncel politikasını ve vizyonunu ortaya koyarken bir yandan da AB’nin bugüne kadarki dijital dönüşüme ilişkin ilke ve haklarını bir araya getirdi.
Avrupa Birliği, bu deklarasyonu uluslararası kuruluşlar ve üçüncü ülkelerle olan ticari ilişkileri dahil her türlü ilişkilerinde gözeteceğini deklare etti. Birlik, bu ilkelerin yaygınlaştırılması ve bu deklarasyonda yer alan dijital ilke ve hakların birlik dışında da dijital dönüşüme ilişkin gözetilen temel unsurlar olmasının önemini vurguladı.
Deklarasyon, bir yandan “dijital temel haklar”ın altını çizerken, bir yandan da bu hakların nasıl uygulanabileceğine ve korunacağına dair somut taahhütler içeriyor. Deklarasyon, özellikle Sürdürülebilir Kalkınma için Gündem 2030’un gerçekleştirilmesi gibi uluslararası kuruluşlar bağlamındaki faaliyetler ve İnternet yönetişimine yönelik çok paydaşlı yaklaşım için bir referans teşkil ediyor.
Dijital telif konusunda çifte standart
Telif haklarının korunmasında dengeli bir yaklaşımın olması adına; dijital çağın gereği olarak Dijital Haklar Yönetimi’nin ulusal ve uluslararası boyutta doğru bir biçimde sağlanabilmesi için “Dijital Telif Hakları Yasaları”na acil olarak ihtiyaç duyuluyor. Yasal düzenlemelerin bir an önce yapılması gerekliliğine işaret eden uzmanlar, Türkiye’deki mevcut yaklaşık 72 yıllık Telif Hakları Yasası’nda dijital alana ilişkin çeşitli madde ve düzenlemeler olmasına karşın; dijital yaşamın uluslararası boyutuyla daha da aktifleşmiş olması sonucu; bu alana ilişkin yeni bir yasal düzenleme yapılması gereğini gündeme getiriyor.
Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) Dijital Mecralar Komisyonu, bu konuda güncel bir çalışma yaparak; dijital telif konusunda çok açık bir çifte standart olduğuna ve toplumsal bir ihtiyaç bulunduğuna işaret ediyor.
Dijital alanda üretilen içeriklerin, uluslararası platformlar ve arama motorları tarafından bedelsiz olarak kullanılmasıyla; haberi, bilgiyi veya eseri üreten kaynak ile bunu ücret ödemeden kullanan ve çoğaltan Google gibi uluslararası dijital platformlarla yeni bir sözleşme yapılması gereğini doğurdu. TBMM Dijital Mecralar Komisyonu, Google’ın diğer ülkelerle olduğu gibi Türkiye ile de bir sözleşme imzalamasının kaçınılmaz olduğunun üzerinde duruyor.