Deprem hakkında az bilinenler

Orhan GÜRDİL 2 Şubat 2023 sabahın erken saatlerinde Doğu Anadolu fay hattındaki kırılma ile meydana gelen Kahramanmaraş Pazarcık merkezli ilk deprem ve aynı gün öğle saatlerinde Elbistan merkezli ikinci bir depremin ardından yakın aralıklarla aynı bölgede böylesine büyük 2 deprem, daha önce hiç görülmemişti. 10 ilimizde kasabalarımızın, köylerimizin; yolların, ekili tarlaların zarar gördüğü asrın felaketinden önce de Türkiye birçok kere doğanın bu acımasız şiddetine boyun eğmişti. Deprem, sadece ülkemize mahsus bir tabiat göstergesi değildir. Dünya yıllar boyu bu şiddetli acı ile yaşamıştır. Tarihte dünyanın pek çok ülkesi deprem nedeniyle yüzlerce insanını kaybetmiştir. Tarihin tozlu sayfalarını inceleyecek olursak, insanoğlunun nasıl bir felaketle yaşamakta olduğunu anlamak mümkündür. Deprem hakkında az bilinen ilginç konuların başında Richter ölçeğinin ne olduğudur. 1935 yılında Amerikalı bilim insanı Charles Francis Richter tarafından bulunan bu deprem ölçücü cihazdan önce tarihte ilk kez Çinli bir mucit tarafından sismograf cihazı tasarlanmış. Çinli Zhang Heng’in bu buluşunu İngiliz bilim insanı John Milne geliştirmiş. 1811 yılındaki depremde Mississippi Nehri ters yönde akmıştır. Nepal'de meydana gelen depremde Everest Dağı’nın 2 buçuk santim kısaldığı görülmüştür. Tarihin en büyük depremi 1556 yılında Çin’de gerçekleşmiş, 830 bin insanın ölümüne sebep olmuştur. Japonya'da her yıl bin 500 deprem meydana gelmektedir. İnanmayacaksınız ama ayda düşük ölçekli depremlerin olduğu bilinmektedir. En uzun deprem, 2004 yılında Hint Okyanusunda meydana gelmiş ve 10 dakika sürmüştür. Yunan mitolojisinde depremleri yaratan tanrı Poseidon, Japon mitolojisinde ise dev bir kedi balığı olan Namazu’dur. Yer sarsıntıların yarattığı şiddet sonucu meydana gelen tsunamiler de en az depremler kadar can almaktadır. 1960 Şili depremi sonucunda oluşan tsunamiler, 15 saat sonra 10 bin kilometre uzaklıktaki Hawaii adalarına 11 metre yüksekliğinde dalgalar halinde vurmuştur. Aynı olayda 61 kişi ölürken, dalgalar 22 saat sonra Japonya’nın ana adası Honşu’ya vardığında dalgaların yüksekliği 5 buçuk metreye inmiştir. Buna rağmen 2 bine yakın bina denize sürüklenirken, 138 kişi hayatını kaybetmiştir. Tsunaminin yarattığı dalgalar Filipinler, Kaliforniya, San Diego ve Long'da tüm sahilleri harap edip yüzlerce tekneyi harap etti. Pasifik okyanusunun altında 1960 yılında meydana gelen 9 buçuk şiddetindeki deprem 225 bin kişinin, Japonya'da patlak veren yer sarsıntısı ise 19 bin 300 kişinin hayatını kaybetmesine neden olmuştur. Yakın çağda meydana gelen bu felaketlerin ötesinde 1754’te İzmit'te gece 03.30’da da meydana gelen yer sarsıntısı şehri yerle bir ederken İstanbul’da da etkisini göstermiş, Edirnekapı surları ile Yedikule’nin duvarları yıkılmıştır. Tarihi kayıtlara göre Bizans’ın erken dönemlerinde, İmparator Arkadios devrinde milattan sonra 298-402 yılları arasında deprem sonucu İstanbul yerle bir olmuştur. Yine kayıtlara göre 480-527 yılları arasında yer sarsıntıları sonucu büyük acı çeken şehrin hemen imarına başlanmışsa da İkinci Justinianos devrinde Ayasofya’nın ilk yapıldığı 26 Aralık 537’de meydana gelen deprem sonucu kilise tamamen yıkılmış. 557, 740, 1037 ve 1296 yıllarındaki zelzeleler sonucunda İstanbul yerle bir olmuştur 1344’teki sarsıntıda Ayasofya büyük zarar görmüş, 14 Eylül 1509’da yer sarsıntısında ise yüzlerce insan can verirken pek çok kilise yerle bir olmuş. İstanbul’un fethinden sonra en büyük deprem 14 Eylül 1509’da meydana gelmiştir. “Küçük kıyamet” olarak tarihe geçen bu olay sırasında 109 camii, bin 70 ev ile pek çok tarihi yapı da yerle bir olmuştur.