California Masalı ve Geleneksel Türk Tiyatrosu bir arada!

Haber: Deniz Ali Tatar Amerikan ve Türk geleneksel sanat anlatıları, belki de ilk kez bu kadar yakınlaştı. Aydın Adnan Menderes Üniversitesi İletişim Fakültesi’nin Görsel İletişim Tasarımı Bölümü İletişim Teknolojileri Anabilim Dalı Başkanı olan Dr. Mehmet Özbek, yaptığı doktora sonrası TÜBİTAK’a bir araştırma projesi sundu. Projesi araştırma bursuyla desteklenen Özbek, California Üniversitesi’nde misafir araştırmacı olarak görev almaya başladı. Geleneksel Türk Tiyatrosu’nun kültürünü ABD’deki bir başka kültürle beraber anlatmayı başardı. Böylece tarih, kültür, sanat, teknoloji ve bilimi bir araya getirmeyi başaran Özbek, projenin şekillenme süreci 24 Saat’e değerlendirdi. [caption id="attachment_365696" align="aligncenter" width="601"] Kaynak: UCI INTERNATONAL CENTER[/caption]   “California masalı ile Meddah ve Karagöz bir araya geldi” Aydın Adnan Menderes Üniversitesi İletişim Fakültesi’nde akademisyen iken, University of California Drama bölümüne araştırmasıyla ilgili başvuruda bulunduğunu söyleyen Özbek: “UCI bu başvurumu değerlendirip kabul etti. Ardından bir davet mektubu iletti. Bu kabul ile birlikte, Tübitak 2219 Doktora Sonrası Araştırma Bursu’na başvuruda bulundum. Proje süreci ile ilgili denetlemelerden sonra bu bursu almaya hak kazandım.” diyerek anlattı. Ardından California Üniversitesi’nde misafir araştırmacı olarak görev aldığını söyleyen Özbek, Amerika’ya ait bir anlatının Geleneksel Türk Tiyatrosu’na dair anlatı biçimleri ekseninde oyunlaştırılması konusundaki projesinin içeriğini ise şu şekilde anlatıyor: “Proje Monica Shannon’a ait bir 1929 tarihinde yazılmış California masalının Geleneksel Türk Gösteri Sanatlarına ait olan Meddah (hikaye anlatıcısı) ve Karagöz tasvir yapım özellikleri ile yeniden yaratılan masal karakterlerinin buluşması olarak özetlenebilir. Bir video performans yaratım aşamasından sonra Amerika’lı izleyiciler performansı izleyerek geri bildirimde bulunuyor. Bu geri bildirim eye tracking ve yüz ifade analiz programı aracılığı ile ölçümleniyor. İzleyicilere uygulanan anket ile proje özelinde ne düşündükleri üzerine fikir sahibi olunabiliyor.” Geleneksel Türk Tiyatrosu dendiğinde akla en çok “Karagöz-Hacivat” gölge oyununun geldiğini söyleyen Özbek, geleneksel eserlerin her dönem farklı bir teknolojiyle gündeme geldiğini de hatırlattı. Ayrıca 2016 yılında yönetmen Ezel Akay’ın da “Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü?” filmini çektiğinin hatırlatılması üzerine Özbek, şunları söyledi: “Çok önemli deneyimler yapıldı yakın geçmişte bu konuda aslında. Sanat kendi içindeki farklı dallar arasında da sürekli paslaşabilen bir olgu. Paylaşıma açık. Bir Karagöz gösterisini bir heykel olarak veya farklı bir kompozisyonda da değerlendirebilirsiniz. Ben bu dönüşümü ve paylaşımı çok önemsiyorum. Hatırlamaktan ziyade hiç unutulmaması gereken ve çağının tanığı sanatçılarca dönüştürülmesi gereken o kadar köklü bir sanat arka planımız var ki Anadolu coğrafyası olarak… Tutarlı projelerle daha çok güzel işler gerçekleştirileceği kanaatindeyim.” [caption id="attachment_365692" align="aligncenter" width="1280"] "Hacivat Karagöz Neden Öldürüldü?" 2016 - Yönetmen: Ezel Akay[/caption] “İnsan tarih boyunca hikayesi olan ve anlatan bir varlık” Geleneksel Türk Tiyatrosu’nda yer alan ‘meddahlık’ sanatının, günümüzün sevilen aktivitelerinden ‘stand-up’ eş değer görülmesi konusunda Özbek: “Açıkçası ben meddah ve stand up kelimelerini farklı iki anlatı biçimi olarak değerlendirmekten yanayım. Fakat keskin çizgilerle değil. Stand-up muhteşem bir komedi gösteri formu. Meddah ise kökeninde daha çok hikaye anlatıcılığını barındıran yer yer dramatik anlatıyı ihtiva edebilen de bir kulvarda. Tabii ki Stand-up’ın Meddah anlatısından etkilenmemesi mümkün değil. Çünkü insan tarih boyunca hikayesi olan ve anlatan bir varlık. Bu form da dönüşerek günümüze kadar geldi.” diyerek fikrini sundu. Özbek, projede meddahlığı ele alış şeklini de şu şekilde anlatıyor: “Proje özelinde Meddah, bir masal anlatıcısı. Heybesinde yüzlerce masal var. Bu seçtiği masal da bir California masalı. Fakat gezgin bir masalcı. Kendi kültürünü heybesinde taşıyor ve dönüştürüyor. Projenin teknik altyapısını iki farklı kamera ile çektiğimiz görüntüler oluşturuyor. Video performans olarak kaydedilmesinin sebebi de burada yatıyor. İzleyicinin duygusal ifadelerini ölçümlemek için bir ekran üzerinde yüz ve göz ifadelerini takip ediyorsunuz.” “Sanat ve teknoloji arasındaki denge, tutarlı bir biçimde uygulanmalı” Bu noktada akla gelen, ilk Türkçe oyunumuz olan Şinasi'nin Şair Evlenmesi ve sahnelenen ilk tiyatro eseri olan Namık Kemal’İn "Vatan Yahut Silistre" eserleri için de projedeki tekniklerin uygulanabilmesl oluyor Bu noktada Özbek: “Bahsettiğimiz bu eserler, kültürel ölçekte çok değerli eserlerimiz. Elbette ilgili ön çalışmalar yapılarak değerlendirip benzer araştırmalar gerçekleştirmek mümkün.” Diyerek yeni bir çalışmanın olabileceğini de belirtiyor. Proje ile ilgili University of California’da çok olumlu eleştiriler aldiğını söyleyen Özbek: “Buradaki Amerikan kültür yapısı çok farklı toplumları içinde barındırıyor. Özellikle Amerikalı akademisyen ve öğrencilerin ilgileri muazzam. Belki de kazanımların en büyüğü olarak, burada Geleneksel Türk ve Anadolu gösteri sanatları hakkında hiç bilgisi olmayan kişilere bile bunu ulaştırma fırsatı yakalamaktan onur duyduğumu belirtmem gerekiyor.”diye belirtiyor. Proje ile beraber bilim, teknoloji, tarih ve sanatın bir araya geldiğinin altını çizen Özbek, bu noktada günümüzün popüler kavramı ‘yapay zeka’ akla geldiğini de belirtiyor. Yapay zeka ve kültür-sanatın bir araya gelişi hakkındaki fikirlerini de söyleyen Özbek, şu şekilde görüş bildiriyor: “Eye tracking, yüz ifade analizi yapay zeka altyapısı içinde olan bir programdır. Bir katılımcı herhangi bir video performansı izlerken göz bebeği hareketleri yapay zeka tarafından algılanarak nereye baktığı ölçümlenir. Dünyada reklam, halkla ilişkiler ve sanat alanında kullanılan yöntemler olarak günümüzde çok sık karşımıza çıkıyor. Ben bu birlikteliği önemsiyorum. Fakat sanat ve teknoloji arasındaki dengenin tutarlı bir biçimde uygulanması taraftarıyım.” [caption id="attachment_365691" align="alignnone" width="1638"] Kaynak: DepoPhotos[/caption]