Emrah Bakır
Gazetecilik, her geçen gün zorlaşırken, demokrasi ve insan hakları için onlarca gazeteci, gerçekleri araştırmak ve kamuoyuyla paylaşmak için kendilerini tehlikeye atıyor. Bu durumun en vahim sonuçlarından biri de, gazetecilerin hayatlarını kaybetmeleri… Özellikle savaş, çatışma ve siyasi gerilimlerin yoğun olduğu bölgelerde, gazeteciler hedef alınıp öldürülüyor. Yemen’den Bangladeş’e, Bosna’dan Bolivya ve Brezilya’ya kadar birçok ülkede, serbest çalışan gazeteciler savaşın, çatışmanın ve siyasi şiddetin kurbanı oluyor. Trajik örnekler arasında Awab al-Zubiry, Brian Brinton, Christian Struwe, ve Niloy Neel gibi isimler yer alıyor. Sadece savaş bölgelerinde değil, demokratik olmayan rejimlerin hak ihlalleriyle mücadele eden gazeteciler de tehlike altında. Örneğin, Bangladeş’te çeşitli blog yazarları ve gazeteciler, ifade özgürlüğü mücadeleleri nedeniyle radikal grupların hedefi haline gelip hayatlarını kaybetti.
Savaş, çatışma ve iç karmaşanın yaşandığı ortamlarda öldürülen serbest gazetecilere ilişkin yazı dizimizin ikinci bölümünde Balkanlardan Güney Asya’ya öldürülen serbest gazetecilere ait bilgilere yer veriyoruz.
Bosna savaşında ölenler
Orta Doğu ülkeleri her ne kadar gazeteciler için tehlikeli olmaya devam ediyorsa aynı şekilde Balkan ülkeleri de gazeteciler için tehlikeli olmaya devam ediyor. Bosna savaşında yüzlerce gazeteci yaşamını yitirdi. 1990’lı yıllarda yaşamını yitiren serbest gazetecileri şöyle sıraladık:
Brian Brinton: 1 Mayıs 1994’te Bosna Mostar yakınlarındaki bir bölgede öldürüldü. ABD’li serbest fotoğrafçı Brinton ve Spin dergisinden William Vollman’ın çevirmenliğini yapan serbest gazeteci Mostar’a giderken yolda mayın patlaması sonucu öldü.
Francis Tomasic: 1 Mayıs 1994’te Bosna Mostar yakınlarında öldürüldü. ABD’li serbest fotoğrafçı Brian Brinton ve Spin dergisinden William Vollman’ın çevirmenliğini yapan serbest gazeteci Tomasic, meslektaşı Brian Brinton’la birlikte yaşamını yitirdi.
Dominique Lonneux: 2 Haziran 1993’te Batı Hersek, Bosna’da öldürüldü. Meksikalı bir televizyon haber ekibinde çalışan Belçikalı kameraman Lonneux, Hersek’in batısında kendisinin de içinde bulunduğu Birleşmiş Milletler Koruma Gücü konvoyunun saldırıya uğraması sonucu yaralandı ve daha sonra hayatını kaybetti.
Tasar Ömer: 27 Haziran 1993’te Bosna Saraybosna’da öldürüldü. Serbest çalışan Türk gazeteci Ömer, önceki gün bombardımanda hayatını kaybeden yedi kişinin cenaze törenine katılmak üzere Saraybosna’da keskin nişancı tarafından vuruldu.
İbrahim Gökkel: 10 Temmuz 1993’te Bosna Saraybosna’da öldürüldü. İngiliz pasaportu taşıyan serbest gazeteci Goskel, Saraybosna Havaalanı’nda vuruldu.
Guido Puletti: 29 Mayıs 1993’te Bosna’nın merkezinde öldürüldü. İtalyan yayını Mondo Economico için çalışan bağımsız yazar Puletti, içinde bulunduğu yardım konvoyunun Orta Bosna’da pusuya düşürülmesi sonucu iki yardım görevlisi ile birlikte vurularak hayatını kaybetti.
Bangladeş’te öldürülen gazeteciler
Asya ülkesi olan Bangladeş’te askeri darbeden sonra 1990’lı yıllardan itibaren basın, demokrasinin bel kemiği olarak rol aldı. Askeri darbe sonrası medya, siyasi partilere göre şekil almaya başladıktan sonra hem gazeteciler hem de sivil toplum hedef olmaya başladı. 1990’lı yıllardan günümüze dek Bangladeş’te her yıl köşe yazarları ve gazeteciler saldırıya uğruyor. Öldürülen serbest gazeteciler ve ölüm anlarına ilişkin bilgiler şöyle:
Abdul Hakim Shimul: 3 Şubat 2017’de Bangladeş’in Shahjadpur kentinde öldürüldü. Bangladeş’in ulusal gazetesi Samakal gazetesi muhabiri Shimul, önceki gün Bangladeş’in kuzeyindeki Shahjadpur kentindeki ayaklanmayı haber yaparken aldığı kurşun yaraları nedeniyle hayatını kaybetti.
Niloy Neel: 7 Ağustos 2015’te Bangladeş’in başkentinde öldürüldü. Farklı soy adlarla azınlık haklarını savunan ve radikal İslamcıları eleştiren Neel, aynı zamanda Bangladeş’in 1971 bağımsızlık savaşı sırasında savaş suçları işlemekle suçlananların infaz edilmesi için kampanya yürüten Ganajagaran Mancha adlı grubun da aktif bir üyesiydi. Neel, Başkent Dakka’nın Goran mahallesinde en az dört saldırgan blog yazarının evine girdi ve öldürdü.
Golam Rabbani Nadim: 14 Haziran 2023’te Bangladeş’te öldürüldü. Yaklaşık yedi kişilik bir grup, Bangladeşli gazeteci Nadim’i, kuzey Mymensingh bölümünün Bakshiganj alt bölgesinde motosikletiyle evine giderken pusuya düşürdü. Yakın arkadaşı olan Al Mücahid Babu, adamların Nadim’i yaklaşık 15 ila 20 kişinin beklediğini, karanlık bir ara sokağa sürüklediğini ve onu tuğla ve tahta çubuklarla şiddetli bir şekilde dövdüğünü söyledi. Babu, Nadim’e yardım etmeye çalıştığında saldırganların onu olay yerinden uzaklaştırdığını belirtti. Saldırganlar Nadim’i baygın halde bıraktı, çevredekiler onu hastaneye götürdü ama hayatını kaybetti.
Ananta Bijoy Das: 12 Mayıs 2015’te Bangladeş’in Sylhet şehrinde öldürüldü. Blog yazarı Das, Sylhet şehrinde işe giderken satır ve pala kullanan dört saldırgan tarafından işlek bir caddede katledildi. Sylhet polis komiseri Kamrul Hasan, yerel gazetecilere yaptığı açıklamada, dört saldırganın olay yerinden kaçtığını söyledi.
Ahsan Ali: 20 Temmuz 2001’de Bangladeş’in Rupganj şehrinde öldürüldü. Günlük Jugantor gazetesinin muhabiri olan Ali’nin 20 Temmuz’da kaybolduğu bildirildi ve 22 Temmuz’da yaşadığı Rupganj Köyü’ndeki bir sulama kanalında ölü bulundu. Polise göre, saldırganlar gazetecinin ellerini ve bacaklarını bağlamış, yüzünü ve göğsünü nitrik asitle yakmış ve onu bıçaklayarak öldürmüştü.
Ahmed Rajib Haider: 15 Şubat 2013’te Bangladeş’in Dakka kentinde öldürüldü. “Thaba Baba” olarak da bilinen blog yazarı Haider, başkent Dakka’nın Pallabi semtindeki evinin önünde palalı saldırganlar tarafından öldürüldü. Aynı zamanda mimar olarak da çalışan Haider, blogunda ve sosyal ağ sitelerinde İslami köktencilik ve İslamcı gruplar hakkında eleştirel yazılar yazmış ve protestocuların liderlere idam cezası verilmesi çağrısında bulunduğu “Şahbağ hareketi” adı verilen ülke çapındaki kitlesel gösterileri haber yapmıştı.
Bolivya ve Brezilya’da öldürülen serbest gazeteciler
Çevre örgütü Global Witness’ın raporuna göre, 2020’de Brezilya’da 20 çevre aktivisti öldürüldü ve kaydedilen saldırıların neredeyse dörtte üçü Amazon bölgesinde gerçekleşti.
Juan Carlos Encinas: 29 Temmuz 2001’de Bolivya’nın Catavi kentinde öldürüldü. La Paz Bölgesi’ndeki küçük Catavi kasabasında serbest muhabir olarak çalışan 39 yaşındaki Encinas, şehrin dışındaki bir kireçtaşı ocağının ihalesinde meydana gelen çatışmada aldığı yaralardan dolayı hayatını kaybetti. Encinas, bir kamera ve kayıt cihazı taşıyordu ve kimlik bilgileri onun bir gazeteci olduğunu gösteriyordu. Yerel basın sendikası Federación de Trabajadores de la Prensa de Bolivia’ya göre, Encinas’ın ölümünden üç gün önce, küçük bir yapım şirketi onu La Paz merkezli TV kanalı Canal 21’e haber yapması için işe başlamıştı.
Walgney Assis Carvalho: 14 Nisan 2013’te Coronel Fabriciano, Brezilya’da Öldürüldü. Haberlere göre, kimliği belirsiz bir saldırgan, 43 yaşındaki Carvalho’yu, popüler bir balıkçı barınağı ve restoranda otururken motosikletine binmeden önce en az iki kez sırtından vurdu. Carvalho, güneydoğudaki Minas Gerais eyaletindeki günlük olarak çıkan Vale do Aço gazetesine katkıda bulunan serbest çalışan bir fotoğrafçıydı.
Dom Phillips: 5 Haziran 2022’de Atalaia do Norte, Brezilya’da öldürüldü. Brezilya Amazonları’nda bir haber gezisi sırasında kaybolan Phillips, 15 Haziran’da kurşun yaralarıyla bulundu. Yerel yayın organı Agência Pública'ya ve The Guardian’ın haberine göre Phillips ve onunla birlikte seyahat eden yerli sorunları uzmanı Bruno Pereira, kayboldukları sabah vurularak öldürüldü.