Türkiye’de 15 Temmuz darbe girişiminin ardından ilan edilen 674 sayılı Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile başlayan kayyım atamaları yerel yönetimler üzerindeki etkisini sürdürüyor.
ANKA'dan Esra Tokat'ın haberine göre, Belediye Kanunu’nun 45., 57. ve geçici 9. maddesinde yapılan değişiklikler ile büyükşehir ve il belediyelerinde İçişleri Bakanı, diğer belediyelerde ise vali tarafından belediye başkanı, başkan vekili ya da meclis üyesi görevlendirilebiliyor. Görevlendirilecek kişide seçme ehliyetine sahip olma dışında herhangi bir kriter aranmazken görevleriyle ilgili bir suç nedeniyle haklarında soruşturma veya kovuşturma açılan belediye organları veya bu organların üyeleri, kesin hükme kadar İçişleri Bakanlığı tarafından görevden uzaklaştırılabiliyor. 15 gün içinde soruşturma veya kovuşturma nedeniyle görevden uzaklaştırılan belediye başkanı yerine de görevlendirme yapılabiliyor. Kayyım atanan belediyelerde “bütçe ve muhasebe iş ve işlemleri" Valilik onayı ile defterdarlığa veya mal müdürlüğünce sürdürülürken bu belediyelerde, belediye meclisi başkanının çağrısı olmadıkça toplanamaz.
Mahalli idarelerin özerkliği Anayasa’nın 127. maddesinde güvence altına alınmıştı
Anayasa’nın 127. maddesinde mahali idarelerin özerkliği güvence altına alınırken kayyım uygulaması mahalli idarelerin merkezi idarenin kontrolü altına girmesine yol açıyor.
674 sayılı KHK ile değişiklik yapmadan önce 5393 sayılı Belediye Kanunu’nun 45. maddesine göre belediye başkanlığının boşalması, görevden uzaklaştırılması, tutuklanması veya seçim dönemini aşacak biçimde kamu hizmetinden yasaklanma cezasının verilmiş olması durumunda Vali tarafından 10 gün içinde toplanan belediye meclisi tarafından ve meclis üyeleri arasından bir başkan belirleniyordu. Ancak 674 sayılı KHK ile belediye meclisi yok sayılarak başkan, üye ve başkan vekili atamaya İçişleri Bakanlığı ve Valilik yetkili kılındı.
2016'da 96 belediyeye kayyım atandı
Özgürlük İçin Hukukçular tarafından hazırlanan rapora göre, 674 sayılı OHAL Kanun Hükmünde Kararnamesiyle önü açılan kayyım uygulamaları sonucunda 2016 yılında Demokratik Bölgeler Partisi’nden (DBP) seçilen 102 belediye eş başkanlarının 96’sı görevden uzaklaştırılarak yerlerine kayyım atandı. Kayyım atanan 67 Belediye eş başkanı tutuklandı.
2019'da 59 kayyım atandı
Kayyım uygulaması 2019 seçimlerinin ardından da devam etti. 19 Ağustos 2019 tarihinde başlayan kayyım sürecinde ise 65 HDP’li Belediye’den 6 belediye eş başkanına, 56 belediye meclis üyesine mazbata verilmedi. Halkların Demokratik Partisi (HDP) tarafından kazanılan 65 belediyenin 59’una tekrar kayyım atandı. Ayrıca pek çok belediye meclis üyesi de bu sürede tutuklandı.
En az 9 bin 237 memur işten atıldı
Öte yandan, TMMOB Kayyım Uygulamaları ve Takibi Komisyonu tarafından hazırlanan Kayyım İrade Gaspı ve Kent Kırımı raporunda da kayyımlar döneminde bir çok taşınmazın satıldığı, yandaşa davet usulü ile bir çok ihale verilerek kaynak aktarıldığı kaydedildi. 2016 ve 2019 yıllarında yapılan kayyım atamaları sonucunda belediyelerde 8 bin 334 kadrolu ve hizmet alımı personel ile 923 memur işten çıkarıldığı kaydedilirken toplam işten çıkartmaların 9 bin 237’ye ulaştığı kaydedildi.
2024 seçimleri: Van'da başkanlık DEM'den alınarak AKP'ye verildi, tepkilerin ardından Zeydan mazbatasını aldı
HDP, 2019'da kayyım atanan 65 belediye de dahil 31 Mart 2024 seçimlerinde DEM Parti olarak girdiği seçimde belediye sayısını 78'e çıkardı. DEM Parti; Diyarbakır, Van ve Mardin büyükşehir ile 7 il, 58 ilçe ve 10 beldeyi kazandı.
Adalet Bakanlığının Van'daki seçmenlerin yüzde 55'inin oyunu alan Büyükşehir Belediye Başkan Adayı Abdullah Zeydan'ın iade edilen memnu haklarının geri alınmasına ilişkin başvuru yaptığı ortaya çıktı. 31 Mart seçimlerinden iki gün önce 29 Mart'ta mesai saatinin bitimine 5 dakika kala yapılan itiraz üzerine Zeydan'ın seçme ve seçilme dahil olmak üzere memnu hakları geri alındı. Bunun üzerine AK Parti, Van İl Seçim Kurulu'na başvurarak mazbatanın yüzde 27 oy alan kendi adayları Abdulahat Arvas'a verilmesini talep etti. Van İl Seçim Kurulu da talebi kabul ederek mazbatayı Aras'a verdi. Bu gelişmeler Van kamuoyunda belediyeye dolaylı kayyım ataması olarak değerlendirildi. Abdullah Zeydan, tekilerina rdından Yüksek Seçim Kurulu’na (YSK) yapılan itirazın kabul edilmesi sonrasında 5 Nisan’da mazbatasını aldı.
Hakkari Belediyesi'ne kayyım: Mehmet Sıddık Akış görevden alındı, yerine vali atandı
GAP Belediyeler Birliği seçimi için Diyarbakır'a giden Hakkari Belediyesi Eş Başkanı Mehmet Sıddık Akış, dönüş yolunda geceyi geçirmek için 3 Haziran 2024 tarihinde Van ilinde ikamet eden kızının evinde bulunduğu sırada saat 06.30'da yapılan ikamete yapılan ev baskını ile gözaltına alındı. Avukatları tarafından Hakkari Cumhuriyet Başsavcılığına yapılan başvuru sonrası sadece Belediye Eş Başkanı hakkında Hakkari Cumhuriyet Başsavcılığının başlatmış olduğu 2024 esaslı bir soruşturma kapsamında gözaltına alındığı ve dosyada kısıtlılık kararı olduğu bilgisi verildi. Bunun üzerine Akış görevden alındı ve yerine İçişleri Bakanlığı tarafından kayyım olarak Hakkari Valisi Ali Çelik atandı. 5 Haziran’da ise Hakkari Belediye Eş Başkanı Mehmet Sıddık Akış'a yargılandığı davadan 19 yıl 6 ay hapis cezası verildi. Kararın ardından Akış tutuklandı.
CHP’li Esenyurt Belediyesi’ne kayyım atandı
Mart 2024'teki yerel seçimlerde Cumhuriyet Halk Partisi'nden (CHP) Esenyurt Belediye Başkanı olarak seçilen Ahmet Özer, 30 Mart Çarşamba günü sabah saatlerinde evinde gözaltına alındı. İçişleri Bakanlığı, 31 Ekim’de "PKK/KCK silahlı terör örgütü üyesi olmak" suçundan tutuklanan Esenyurt Belediye Başkanı Ahmet Özer'in görevden uzaklaştırıldığını açıkladı. Bakanlık, Özer'in yerine Esenyurt Belediye Başkan Vekili olarak İstanbul Vali Yardımcısı Can Aksoy'un görevlendirildiğini duyurdu.
Bir günde üç kayyım: Mardin, Batman ve Halfeti
İçişleri Bakanlığı, DEM Parti yönetimindeki Mardin Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Türk, Batman Belediye Başkanı Gülistan Sönük ve Halfeti Belediye Başkanı Mehmet Karayılan bugün görevden aldı. Mardin Valisi Tuncay Akkoyun Mardin Büyükşehir Belediyesi'ne, Batman Valisi Ekrem Canalp Batman Belediyesi'ne, Halfeti Kaymakamı Hakan Başoğlu Halfeti Belediyesi'ne kayyım olarak atandı.
Böylece Batman ve Mardin Belediyelerine üçüncü kez kayyım atanmış oldu. Mardin Büyükşehir Belediye Başkanı Ahmet Türk'ün görevden alınmasına gerekçe olarak Kobani davasında 10 yıl hapis cezası alması gösterildi. Türk hakkında devam eden dava ve yürütülen soruşturmalar da gerekçe olarak sunuldu.
Ayrıca DEM Parti Grup Başkanvekili Gülistan Kılıç Koçyiğit bugüne kadar kendi belediyelerinden 149'una kayyım atandığını açıkladı.
Her dört kişiden üçü kayyım uygulamasını doğru bulmuyor: ''Toplumsal barışın inşasını olumsuz yönde etkiliyor
''Spectrum House Düşünce ve Araştırma Merkezi’nin hazırladığı “Yerel Hizmetler ve Kayyım Raporu” verilerine göre, 2016’daki darbe girişiminden sonra hayata geçirilen kayyım atamalarının yerel hizmetler üzerinde olumsuz etkiler yarattığını sonucuna ulaşıldı. Buna göre, siyasi parti tercihlerindeki farklılıklara rağmen Doğu ve Güneydoğu'daki vatandaşların çoğunluğunun kayyım atamalarının ''yerel temsiliyet krizine, seçme ve seçilme hakkına ve örgütlenme özgürlüğüne bir müdahale olduğunu düşündüğü'' ortaya çıkarken bu uygulamanın toplumsal barışın inşasını olumsuz yönde etkilediğini ifade ettikleri de kaydedildi. Katılımcıların sadece yüzde 13,1’i kayyım uygulamasını ''doğru'' bulurken her dört katılımcıdan üçü ise kayyım uygulamasını doğru bulmadığını ifade etti.
